Dzięki udzielonej przez zespół Ośrodka pomocy prawnej w postępowaniu administracyjnym i cywilnym, klientka wychowująca samotnie niepełnosprawnego syna, nie tylko uniknęła eksmisji na bruk, ale przede wszystkim może bez obaw mieszkać w dotychczasowym mieszkaniu. 

W październiku 2013 roku zgłosiła się do nas klientka, która otrzymała decyzję Komendanta Miejskiego Policji w Katowicach o nakazie opuszczenia lokalu mieszkalnego. W 1985 r. mąż klientki, wówczas funkcjonariusz Milicji Obywatelskiej, dostał przydział mieszkania funkcyjnego. W 1988 r. zwolnił się ze służby, nie nabył uprawnień do emerytury lub renty policyjnej, jednakże nie otrzymał wezwania do opuszczenia lokalu. W 2008 r. mąż klientki zawarł umowę najmu przedmiotowego lokalu z Komunalnym Zakładem Gospodarki Mieszkaniowej (zwanym dalej KZGM) w Katowicach. Po śmierci męża, w 2009 r. klientka wstąpiła w stosunek najmu po zmarłym, zawierając z KZGM w Katowicach aneks do umowy najmu. Dla całej sprawy znaczenie ma fakt, iż wspólnie z klientką zamieszkiwał niepełnosprawny syn posiadający orzeczenie zaliczające go do znacznego stopnia niepełnosprawności ze wskazaniem, iż wymagał konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji.

W 2013 r. klientka złożyła wniosek o wykup lokalu, będąc przekonaną, że jest najemcą lokalu uprawnionym do jego wykupu – wtedy KZGM w Katowicach zorientował się, że mieszkanie to było w dyspozycji Policji i przekazał wniosek Komendantowi Miejskiemu Policji w Katowicach. Komendant wówczas „przypomniał” sobie o mieszkaniu funkcyjnym, w którym mieszkają osoby nieuprawnione i w decyzji z dnia 8 października 2013 r. nakazał klientce opróżnienie lokalu mieszkalnego wraz ze wszystkimi zamieszkałymi tam osobami. Istotnym jest, iż w przypadku nakazu opuszczenia lokalu w trybie wynikającym z decyzji Komendanta Miejskiego Policji w Katowicach, przepisy nie przewidują żadnej ochrony w postaci  lokalu socjalnego, czy też pomieszczenia tymczasowego.

W uzasadnieniu decyzji Komendant odwołał się do brzmienia art. 95 ust. 3 pkt 3 ustawy o Policji, zgodnie z którym decyzje o opróżnienia lokalu mieszkalnego wydaje się w przypadku zajmowania lokalu mieszkalnego, o którym mowa w art. 90, przez policjanta lub członków jego rodziny albo inne osoby bez tytułu prawnego. Wskazał, że po myśli art. 88 cytowanej ustawy, prawo do lokalu mieszkalnego przysługuje ściśle wyselekcjonowanym podmiotom tj. policjantom w służbie stałej. Członkowie rodziny uprawnionego nie posiadają własnego prawa do lokalu, gdyż jest ono bezpośrednio związane z prawem funkcjonariusza policji. Przesłanki ewentualnego przeniesienia prawa do lokalu mieszkalnego na wypadek zwolnienia, bądź śmierci funkcjonariusza uregulowane zostały natomiast w przepisach ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej i ich rodzin (Dz. U. z 2004 r. Nr 8, poz. 67 z późn. zm.). Szczegółowe kwestie dotyczące mieszkań przeznaczonych dla policjantów zawarte są natomiast w rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 maja 2005 r. w sprawie szczegółowych zasad przydziału, opróżniania i norm zaludnienia lokali mieszkalnych oraz przydziału i opróżniania tymczasowych kwater przeznaczonych dla policjantów.

Przedstawiając treść art. 29 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej i ich rodzin (Dz. U. z 2004 r. Nr 8, poz. 67 z późn. zm.) Komendant zauważył, że funkcjonariusze zwolnieni ze służby uprawnieni do policyjnej emerytury lub renty mają prawo do lokalu mieszkalnego będącego w dyspozycji odpowiedniego ministra. Do mieszkań tych stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące lokali mieszkalnych dla funkcjonariuszy. Członkom rodziny funkcjonariusza przysługuje prawo do lokalu, jeśli są uprawnieni do renty rodzinnej po funkcjonariuszu i w chwili jego śmierci spełniali warunki wymagane do uzyskania emerytury lub renty policyjnej po zmarłych emerytach lub rencistach.

Odnosząc przedstawione regulacje prawne do stanu faktycznego sprawy Komendant wskazał, że klientka będąca wdową po zmarłym funkcjonariuszu zwolnionym ze służby bez prawa do emerytury nie posiadała uprawnień do policyjnej renty rodzinnej ze środków MSWiA. Nie jest zatem uprawniona do uzyskania samoistnego tytułu do zajmowanego lokalu mieszkalnego, a podpisany aneks do umowy najmu, na mocy którego wstąpiła w stosunek najmu po zmarłym mężu został zawarty bezprawnie.

Przygotowaliśmy klientce odwołanie od w/w decyzji wnosząc o jej uchylenie.

Wskazaliśmy, że od 29 lat zajmowany lokal stanowi ośrodek życiowy klientki i jej  niepełnosprawnego syna, który cierpi na autyzm, wymaga stałych warunków życiowych i zmiany mogą zniweczyć efekty terapii. Twierdzenie Komendanta, że aneks jaki zawarto po śmierci  męża został zawarty bezprawnie, uznaliśmy za nieuzasadnione. Klientka posiadała  bowiem tytuł prawny do lokalu, a jest nim umowa najmu, do której zastosowanie mają przepisy ustawy o ochronie praw lokatorów (...), a nie przepisy rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 maja 2005 r. w sprawie szczegółowych zasad przydziału, opróżniania i norm zaludnienia lokali mieszkalnych oraz przydziału i opróżniania tymczasowych kwater przeznaczonych dla policjantów. Natomiast spory wynikające z umowy rozstrzygane być muszą na drodze postępowania cywilnego przed sądem powszechnym, a nie w trybie postępowania administracyjnego. Podnieśliśmy, iż w przypadku gdy Gmina Katowice zadysponowała lokalem będącym jej własnością w innym sposób niż wynikało to z dotychczasowego stanu dyspozycyjności lokalu dla Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, Komendant Miejski Policji w Katowicach powinien zgłosić roszczenie wobec Miasta Katowice o oddanie mu w zamian do dyspozycji innego lokalu. Zauważyliśmy, że od chwili zwolnienia  męża ze służby, ze strony organów Policji brak było jakichkolwiek przejawów zainteresowania mieszkaniem i gdyby nie wniosek o wykup mieszkania, nie domagano by się jego opróżnienia.

Odnosząc się do braku jakiejkolwiek ochrony osób eksmitowanych przywołaliśmy wypowiedź Rzecznika Praw Obywatelskich zawartą w wystąpieniu do Prezesa Rady Ministrów z dnia 24 kwietnia 2013 r. W wypowiedzi tej Rzecznik potraktował możliwość przeprowadzenia egzekucji obowiązku opróżnienia mieszkania bez zapewnienia osobie eksmitowanej jakiegokolwiek schronienia za sprzeczne z obowiązkiem poszanowania i ochrony godności człowieka spoczywającym na władzach publicznych z mocy art. 30 Konstytucji RP jak też dyrektywy wyrażonej w art. 75 ust. 1 tego aktu. Przywołaliśmy również wyroki Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości i Trybunału Konstytucyjnego, w których naszym zdaniem potwierdzona została teza, że eksmisja bez wskazania lokalu, do którego ma nastąpić przekwaterowanie, narusza art. 8 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.

Komendant Wojewódzki Policji w Katowicach w decyzji z dnia 29 listopada 2013 r. utrzymał w mocy zaskarżoną decyzję. Stwierdził, że wbrew twierdzeniom klientki lokal mieszkalny pozostawał w dyspozycji organów Policji. Dyspozycyjność ta została potwierdzona przez KZGM w Katowicach. Ponieważ do wiadomości organów nie dochodziły informacje, które nakazywałyby wydanie decyzji o opróżnieniu lokalu, ani nikt nie powiadomił o zgonie uprawnionego do lokalu, nie zakłócano spokoju zamieszkiwania rodziny. Natomiast KZGM pozostawał w błędnym przekonaniu, że aneks do umowy najmu  podpisała osoba uprawniona do policyjnej renty wdowiej.

Komendant Wojewódzki odnosząc się do odwołania wskazał, że  zasadniczo organy Policji nie rezygnują z możliwości dysponowania mieszkaniami, w przeszłości przekazanych im do zasiedlenia funkcjonariuszy, gdyż obciążone są ustawowym obowiązkiem zapewnienia policjantom mieszkań w miejscowości pełnienia służby. W żadnych okolicznościach nie jest możliwe zrzeczenia się przez organy Policji dyspozycji mieszkaniem służbowym i jego wykup przez członków rodziny zmarłego byłego funkcjonariusza, który nie był uprawniony do renty rodzinnej. Jako nieuzasadnione prawnie uznał argumenty o konieczności zapewnienia  innego lokalu w miejsce opróżnionego. Komendant wskazał, że przepisy ustawy o Policji, jak też rozporządzenie wykonawcze z dnia 18 maja 2005 r. nie przewidują lokali zastępczych, a tak samo stanowiły przepisy obowiązujące w dniu odejścia męża klientki ze służby. Odwołał się nadto do zasady legalizmu, która zobowiązuje go do działania na podstawie przepisów prawa. Regulacja zawarta w art. 95 ust. 3 ustawy o Policji nie przewiduje uznaniowości, ważenia słusznego interesu strony i społecznego. Prawo administracyjne nie przewiduje stosowania klauzul generalnych typu zasad współżycia przy rozstrzyganiu spraw.

Dodatkowo Komendant Wojewódzki Policji powołał się na pismo KZGM w Katowicach z dnia 5.11.2013 r. wystosowane do klientki, w którym KZGM uchylił się z powodu błędu co do treści czynności prawnej od skutków prawnych oświadczenia woli dotyczącego aneksu do umowy najmu i wezwał klientkę i wszystkie osoby zamieszkałe w lokalu do jego niezwłocznego opróżnienia.

Pismo KZGM w Katowicach z dnia 5.11.2013 r. klientka otrzymała dopiero po wydaniu decyzji Miejskiego Komendanta Policji w Katowicach – w dniu 12.11.2013 r. Sporządziliśmy dla klientki pismo, w którym wezwała KZGM w Katowicach do cofnięcia oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli, pod rygorem wystąpienia na drogę postępowania sądowego z pozwem o ustalenie wstąpienia w stosunek najmu.

Ponieważ KZGM w Katowicach w prowadzonej korespondencji podtrzymał swoje stanowisko, przygotowaliśmy klientce pozew cywilny do Sądu Rejonowego w Katowicach.

Przygotowaliśmy również skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach na decyzję Wojewódzkiego Komendanta Policji w Katowicach,  zarzucając naruszenie przepisów art. 3511 k.c. i art. 691 k.c. oraz art. 84 i art. 88 k.c. poprzez bezpodstawne przyjęcie, że aneks do umowy najmu został zawarty bezprawnie, że KZGM skutecznie uchylił się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu, a skarżąca zajmuje lokal mieszkalny bez tytułu prawnego. W skardze zarzucono także  naruszenie art. 30, art. 71 i art. 75 Konstytucji i art. 8 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka poprzez nakazanie niepełnosprawnemu synowi skarżącej eksmisji "na bruk" na podstawie nie zgodnych ze wskazanymi przepisami Konstytucji przepisami ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Stanowi to naruszenie poszanowania i ochrony godności człowieka, która jest obowiązkiem władz publicznych, obowiązku szczególnej pomocy rodzinom znajdującym się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej oraz dyrektywy prowadzenie polityki sprzyjającej zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych obywateli, w tym przeciwdziałaniu bezdomności a także poprzez nakazanie eksmisji bez wskazania lokalu, do którego nastąpić ma przekwaterowanie. Zakwestionowaliśmy możliwość rozstrzygnięcia w kwestii opróżnienia lokalu mieszkalnego bez wskazania osobie eksmitowanej innego pomieszczenia.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach (zwany dalej WSA) wyrokiem z dnia 7 listopada 2014 r., sygn. akt  IV SA/Gl 164/14 uchylił zaskarżoną decyzję i określił, że nie może ona być wykonana.

W ocenie WSA, w kontrolowanej sprawie kluczową kwestią wymagającą rozstrzygnięcia było ustalenie właściwych norm prawnych, na gruncie których należało rozpatrzyć sprawę tytułu (względnie braku tytułu) do zajmowanego przez skarżącą lokalu mieszkalnego, któremu to zadaniu organy Policji nie sprostały. Dostrzeżone uchybienia procesowe nie pozwoliły  przyjąć sprawy za należycie wyjaśnioną, a tym samym konieczne stało się uchylenie zaskarżonej decyzji celem dokonania ponownych ustaleń stanu faktycznego.
 WSA nie odniósł się do argumentacji, która dotyczyła sposobu wykonywania zaskarżonej decyzji uznając, że wykracza to poza przedmiot sprawy, jednak zauważył, że przywoływane w skardze wyroki Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości nakazują w istocie zapewnić objętym eksmisją podmiotom minimum praw człowieka według aktualnych standardów.

WSA nie odniósł się również do zarzutów skargi, które dotyczyły uchybienia przepisom prawa cywilnego, jednak podkreślił, że nie bez znaczenia dla sprawy jest okoliczność, że sytuacja skarżącej różni się zasadniczo od sytuacji rodziny funkcjonariusza, która powinna posiadać pełną świadomość braku uprawnień do lokalu mieszkalnego po śmierci jedynego uprawnionego najemcy. W przeciwieństwie do tego, skarżąca mogła czuć się uprawniona do zajmowania mieszkania. Upoważniał skarżącą do tego aneks podpisany z upoważnionym do działania w imieniu organu samorządu terytorialnego pracownikiem. Jeżeli miało tu miejsce zaniedbanie pracownika niestarannie kontrolującego dokumentację, to skutki nieprawidłowego wykonywania obowiązków po stronie pracowników organu nie mogą w żadnym wypadku wpływać negatywnie na sytuację strony.

WSA wskazał, iż przepisy art. 7 i art. 8 k.p.a. podkreślają służebną rolę organów administracji publicznej wobec Państwa i zarazem wobec jego obywateli i innych podmiotów działających na jego obszarze. Od jakości prawnej działania tych organów zależy zatem autorytet samego Państwa i jego instytucji. Uchybienia organów administracji państwowej nie mogą powodować ujemnych następstw dla obywatela, działającego w dobrej wierze. Zasada zaufania obywatela do państwa pozwala mu przypuszczać, że dokonywane wobec niego czynności, przez będący emanacją państwa organ, czy inną jednostkę do tego upoważnioną, są zgodne z obowiązującymi przepisami prawa.

W sprawie z powództwa cywilnego, Sąd Rejonowy w Katowicach prawomocnym wyrokiem z dnia 6 lutego 2015 r., sygn. akt I C 170/14  ustalił, iż klientkę  łączy z Miastem Katowice umowa najmu lokalu mieszkalnego, na podstawie aneksu do umowy najmu. 
W ocenie Sądu nie zachodziły żadne przesłanki, które uzasadniałyby tezę, że oświadczenie woli Miasta Katowice w związku z zawarciem aneksu do umowy najmu lokalu mieszkalnego zostało złożone pod wpływem błędu. Miasto Katowice powinno bowiem wykazać, że nie tylko pozostawało w błędzie co do treści czynności prawnej, ale również, że błąd ten został wywołany przez powódkę. O ile można uznać, że Miasto w chwili zawierania z klientką umowy najmu pozostawało w nieświadomości, że lokal został oddany do dyspozycji Komendanta Policji, to powódka w żaden sposób nie spowodowała  tego przeświadczenia. Aneks do umowy najmu został zawarty z inicjatywy KZGM w Katowicach. Klientka zgłosiła jedynie śmierć męża. Nie wnosiła o to, aby po jego zgonie uregulować stan prawny lokalu, nie była też wzywana do składania wyjaśnień dotyczących lokalu, zasad jego wynajmowania czy też uprawnień emerytalnych czy też rentowych męża. Zarzucanie jej, że „zataiła” określone informacje i działała celowo w ocenie Sądu nie znajduje, żadnego uzasadnienia. Dlatego próbę uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia złożonego pod wpływem błędu Sąd uznał za bezskuteczną, a w konsekwencji uznał zawarty aneks za ważny. 

Sąd Rejonowy w Katowicach podkreślił, że działanie Miasta Katowice jest niedopuszczalne nie tylko z punktu widzenia obowiązujących przepisów. Jest ono również naruszeniem zasad współżycia społecznego poprzez praktykę przerzucania na inne osoby odpowiedzialności za własne – obecnie oceniane jako błędne, zaś wynikające z zaniedbań decyzje.

Komendant Wojewódzki Policji w Katowicach, ponownie rozpatrując sprawę w wyniku uchylenia jego decyzji z dnia 29 listopada 2013 r. przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach w wyroku z dnia 7 listopada 2014 r., w decyzji z dnia 9 czerwca 2015 r. uchylił w całości zaskarżoną decyzję Komendanta Miejskiego Policji w Katowicach z dnia 8 października 2013 r. i umorzył postępowanie pierwszej instancji.

Wyrok w sprawie IV SA/Gl 164/14 z dnia 7 listopada 2014 r. jest publikowany w orzecznictwie  Systemów Informacji Prawnej: LEX wydawnictwa Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o. (LEX nr 1601602) oraz Legalis wydawnictwa C.H.Beck Sp. z o.o. (Legalis nr 1118237)