Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach wydał wyrok, w którym uchylił zaskarżoną przez zespół SPES decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego i poprzedzającą ją decyzję Prezydenta Miasta Katowice nakazującą zwrot nienależnie pobranych świadczeń z funduszu alimentacyjnego. Zdaniem Sądu urzędnicy rozpatrując sprawę naruszyli zasady postępowania administracyjnego. Nie wzięli pod uwagę braku winy skarżącej, która nie przyjęła świadczenia w złej wierze, wiedząc, że jej się nie należy.

Samotna matka wychowująca dwoje dzieci, jedno z nich z to dziecko niepełnosprawnością  - zwróciła się z prośbą o udzielenie pomocy Ośrodka Poradnictwa SPES po otrzymaniu decyzji MOPS nakazującej  zwrot nienależnie pobranych świadczeń z funduszu alimentacyjnego. Kobieta była w bardzo trudnej sytuacji życiowej, ciężko chora, całkowicie niezdolna do pracy. Z trudem „wiązała koniec z końcem”. Jej renta była zajęta przez komornika. Niebawem miała być przeprowadzona eksmisja rodziny do lokalu socjalnego. Egzekucja zasądzonych na dzieci alimentów była bezskuteczna, dlatego pobierała świadczenia z funduszu alimentacyjnego. Mieszkała z rodzicami w lokalu komunalnym. Długi za niezapłacony czynsz zaczęły się, gdy poważnie zachorował jej ojciec. Po jego śmierci, sama dowiedziała się, że jest śmiertelnie chora, rozpoznano u niej nowotwór  złośliwy.

Ojciec dzieci był pozbawiony władzy rodzicielskiej, nie utrzymywał z nimi jakiegokolwiek kontaktu. O tym, że nie żyje dowiedziała się z treści doręczonego postanowienia komornika. W postanowieniu tym komornik zawiesił postępowanie egzekucyjne  z uwagi na fakt, iż w toku czynności egzekucyjnych ustalono, że dłużnik zmarł.

Miesiąc wcześniej, kobieta zwróciła się do komornika o wydanie zaświadczenia o bezskuteczności egzekucji alimentów, gdyż chciała złożyć wniosek ustalenie prawa do świadczeń z funduszu alimentacyjnego na kolejny okres. Komornik wydał wówczas zaświadczenie o bezskuteczności egzekucji, w piśmie tym były opisane czynności egzekucyjne komornika.

W dobrej wierze złożyła w MOPS w Katowicach wniosek ustalenie prawa do świadczeń z funduszu alimentacyjnego na kolejny okres świadczeniowy i załączyła do niego powyższe zaświadczenie komornika. Gdy tylko komornik doręczył jej kolejne postanowienie - o zawieszeniu postępowania z uwagi na śmierć dłużnika – niezwłocznie, postanowienie to złożyła w Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej.

Ośrodek Pomocy Społecznej powołując się na postanowienie komornika informujące o śmierci ojca dzieci wydał decyzję nakazującą jej zwrot świadczeń z funduszu alimentacyjnego wypłaconych po śmierci ojca dzieci.

Sporządziliśmy odwołanie od tej decyzji. Opisaliśmy szczegółowo przebieg zdarzeń. Zwróciliśmy uwagę, że matka dzieci w dobrej wierze pobierała świadczenie z funduszu alimentacyjnego. Miała prawo polegać na rzetelności działań komornika, że rzeczywiście weryfikował sytuację dłużnika toku egzekucji.

Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Katowicach utrzymało w mocy zaskarżoną decyzję. Według Kolegium brak świadomości co do zgonu dłużnika alimentacyjnego – nawet niezawiniony przez stronę uprawnioną, nie ma wpływu na okoliczność ustania prawa do świadczeń z funduszu alimentacyjnego, zaś organ I instancji nie ma możliwości działania w granicach uznania administracyjnego.

Sporządziliśmy skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach na decyzję Samorządowego  Kolegium Odwoławczego w Katowicach.  

W skardze zarzuciliśmy niewłaściwą interpretację przepisów ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów. Powołaliśmy się na orzecznictwo sądów administracyjnych. Wskazuje się w nim, że  "świadczenie nienależnie pobrane", to świadczenie pobrane przez osobę, której można przypisać określone cechy dotyczące stanu świadomości (woli) lub określone działania (zaniechania) - obowiązek zwrotu obciąża więc tylko tego, kto przyjął świadczenie w złej wierze, wiedząc, że się ono jemu nie należy.

Zgodnie z wyrokiem WSA w Gliwicach skarga zasługuje na uwzględnienie. Zdaniem Sądu przyjęcie, że pobrane świadczenie było nienależne wymagało wykazania negatywnego zachowania skarżącej ukierunkowanego na niezgodne z prawem korzystanie ze środków publicznych.

Sąd zwrócił uwagę, że stosownie do art. 8 kodeksu .postępowania .administracyjnego  organy administracji publicznej prowadzą postępowanie w sposób budzący zaufanie jego uczestników do władzy publicznej. Zasady te zostały naruszone. Organy w ogóle nie zbadały kwestii ani wiedzy strony odnośnie śmierci dłużnika alimentacyjnego, ani też ich kontaktów, chociaż skarżąca w toku postępowania administracyjnego oświadczała wyraźnie, że o śmierci dłużnika alimentacyjnego dowiedziała się dopiero z postanowienia komornika. Ta pominięta przez organy okoliczność konsekwentnie podnoszona przez stronę nie może zostać zaakceptowana w aspekcie prawidłowo poczynionych ustaleń faktycznych.

Sąd wskazał, że:

strona uprawdopodobniła swoje wywody podkreślając, że od wielu lat nie utrzymywała z dłużnikiem alimentacyjnym jakiegokolwiek kontaktu albowiem organy nie dowiodły przeciwnie. (…) Organy obydwu instancji naruszyły przepis prawa materialnego zawarty w art. 2 pkt 7 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, po pierwsze - poprzez brak wskazania, którą z przesłanek określonych w tym przepisie potraktowały jako podstawę swoich rozstrzygnięć i po drugie - poprzez jego błędną wykładnię polegającą na rozpatrywaniu kwestii nienależnie pobranego świadczenia w całkowitym oderwaniu od czynnika subiektywnego w postaci winy świadczeniobiorcy.           

Wyrok Sądu Administracyjnego w Gliwicach z dnia 9 sierpnia 2018 r. w sprawie IV SA/Gl 229/18 jest publikowany w orzecznictwie Systemów Informacji Prawnej: LEX wydawnictwa Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o. (LEX nr 2539692) oraz Legalis wydawnictwa C.H.Beck Sp. z o.o. (Legalis nr 1817461). Wyrok jest prawomocny.