Często zdarza się, że oczekiwane orzeczenie o niepełnosprawności lub orzeczenie o stopniu niepełnosprawności uda się uzyskać dopiero w wyniku złożenia odwołania do sądu, po kilkunastu miesiącach, a czasem nawet kilku latach od złożenia wniosku. Wyrok sądu jest wówczas tymże orzeczeniem. I tu może pojawić się problem z przyznaniem świadczenia związanego z niepełnosprawnością od miesiąca, w którym złożono wniosek o ustalenie niepełnosprawności lub stopnia niepełnosprawności.

Art. 24 ust. 2a ustawy o świadczeniach rodzinnych stanowi:  Jeżeli w okresie trzech miesięcy, licząc od dnia wydania orzeczenia o  niepełnosprawności lub orzeczenia o stopniu niepełnosprawności, zostanie złożony wniosek o ustalenie prawa do świadczenia uzależnionego od niepełnosprawności, prawo to ustala się począwszy od miesiąca, w którym złożono wniosek o ustalenie niepełnosprawności lub stopnia niepełnosprawności.

W praktyce Ośrodka Poradnictwa SPES wielokrotnie spotkaliśmy się z sytuacją, że organy przyznające świadczenia rodzinne dosłownie interpretują art. 24 ust. 2a i twierdzą, że „dzień wydania orzeczenia” to dzień ogłoszenia wyroku lub wydania go na posiedzeniu niejawnym. W  zależności od tego, kiedy nastąpi prawomocność wyroku, przy takim rozumieniu przepisu strona może – nie ze swej winy – nie dochować terminu trzech miesięcy.

Przykład: wyrok sądu, w którym ustalono, że Tomek jest dzieckiem niepełnosprawnym i wymaga konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji, został wydany na posiedzeniu niejawnym w dniu 26 października 2022 r. Wojewódzki zespół ds. orzekania niepełnosprawności złożył wniosek o doręczenie wyroku z uzasadnieniem, a po jego doręczeniu zrezygnował z wniesienia apelacji. Wyrok uprawomocnił się dopiero w dniu 16  marca 2023 r. – czyli prawie po pięciu miesiącach od jego wydania. Mama Tomka niezwłocznie wystąpiła o doręczenie odpisu wyroku ze stwierdzeniem prawomocności, sąd stwierdził prawomocność wyroku w dniu 24 marca 2023 r. Po uzyskaniu odpisu wyroku, w dniu 27 kwietnia 2023 r. mama złożyła w urzędzie gminy wniosek o zasiłek pielęgnacyjny.  Organ gminy przyznał zasiłek od 1 kwietnia 2023 r., a  nie od miesiąca, w którym złożyła wniosek o ustalenie niepełnosprawności – a było to w sierpniu  2021 r. Dlaczego? Mama złożyła wniosek po upływie terminu trzech miesięcy od dnia wydania wyroku sądu z dnia 26 października 2022 r., w którym zostało zmienione orzeczenie o  niepełnosprawności z dnia 15 września 2021 r. „Wydanie wyroku” organ rozumiał dosłownie, co z tego że wyrok do dnia 16 marca 2023 r. był  jeszcze nieprawomocny  - nie był wiążący dla jakiegokolwiek organu administracji publicznej.

Sądy administracyjne w tego typu przypadkach są raczej zgodne, że bieg terminu trzech miesięcy, o którym mowa w art. 24 ust. 2a, nie może rozpoczynać się wcześniej, niż dzień prawomocności wyroku. Skoro przepis art. 24 ust. 2a powoduje tak istotne rozbieżności interpretacyjne, szczególnie po stronie organów przyznających świadczenia, wskazane jest doprecyzowanie  w ustawie o świadczeniach rodzinnych, od jakiej daty liczony jest termin trzech miesięcy w sytuacji, gdy orzeczenie o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności zostanie wydane przez sąd w wyniku odwołania.  Ponadto, wskazane by było, aby sąd informował stronę, że ma trzy miesiące – liczone od daty prawomocności wyroku - na złożenie wniosku o przyznanie świadczenia związanego z  niepełnosprawnością, jeśli świadczenie to miałoby zostać przyznane od miesiąca, w którym złożono wniosek o ustalenie niepełnosprawności lub stopnia niepełnosprawności. 

Zespół SPES opracował propozycję zmiany ustawy o świadczeniach rodzinnych i Kodeksu postępowania cywilnego.

W pierwszej kolejności, wystąpiliśmy do Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej -  Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych. Oczekujemy na odpowiedź. Wydaje się, że doprecyzowanie w tym zakresie ustawy o świadczeniach rodzinnych nie powinno budzić szczególnych kontrowersji. Jeśli byłoby inaczej – podobnie jak w przypadku innych inicjatyw Stowarzyszenia SPES co do zmian w przepisach – wystąpimy o wsparcie naszej inicjatywy do Rzecznika Praw Obywatelskich, posłów i senatorów.  

Nasze działania

Wspólfinansowano ze środków Narodowego Instytutu Wolności - Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich NOWE FIO na lata 2021 – 2030.