Osoby, którym przyznano świadczenie pielęgnacyjne na podstawie przepisów ustawy o świadczeniach rodzinnych w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2013 r., mają prawo oczekiwać po zmianie stanu prawnego ciągłości przyznawania świadczeń związanych ze sprawowaniem opieki, tym bardziej, że istota świadczenia pielęgnacyjnego (zarówno przed jak i po nowelizacji) oraz specjalnego zasiłku opiekuńczego jest taka sama i polega na rekompensacie osobie rezygnacji z zatrudnienia celem sprawowania opieki nad członkiem rodziny niezdolnym do samodzielnej egzystencji z uwagi na niepełnosprawność potwierdzoną stosownym orzeczeniem.

Klientka mieszkająca na wsi w województwie zachodniopomorskim do dnia 30.06.2013 roku otrzymywała świadczenie pielęgnacyjne z tytułu opieki nad chorym mężem, trwale niezdolnym do samodzielnej egzystencji. Decyzja o przyznaniu świadczenia pielęgnacyjnego  była wydana na stałe, jednakże w związku z nowelizacją ustawy o świadczeniach rodzinnych wygasła z mocy prawa podstawie art. 11 ustawy z dnia 7 grudnia 2012 r o zmianie ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz niektórych innych ustaw ( Dz.U.2012.1548). Wobec powyższego klientka wystąpiła z wnioskiem o specjalny zasiłek opiekuńczy. Decyzją kierownika Miejsko Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej odmówiono jej świadczenia. W  uzasadnieniu wskazano, że przez cały okres trwania małżeństwa nie podejmowała zatrudnienia będąc na utrzymaniu męża, w związku z czym nie zrezygnowała z zatrudnienia. Ponadto uznano, iż wobec żony nie zachodzi obowiązek alimentacyjny, gdyż zgodnie z art. 128 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, obciąża on krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo.

Zespół naszego Ośrodka przygotował odwołanie od tej decyzji do Samorządowego Kolegium Odwoławczego, wnosząc o jej zmianę i przyznanie specjalnego zasiłku opiekuńczego.

Stawiając zarzuty wobec kwestionowanej decyzji, podnosiliśmy, iż klientka w okresie małżeństwa pracowała w gospodarstwie rolnym rodziców, a następnie w gospodarstwie rolnym brata, nie były jednak z tego tytułu opłacane składki ubezpieczeniowe. Gdy mąż zaczął poważnie chorować, z prac w gospodarstwie rolnym musiała zrezygnować. Gdyby nie musiała opiekować się mężem, mogłaby się podjąć prac dorywczych. Spełnia zatem przesłanki do pobierania specjalnego zasiłku opiekuńczego z racji sprawowania opieki nad niepełnosprawnym mężem, gdyż zrezygnowała z zatrudnienia czy innej pracy zarobkowej. 

Zwróciliśmy uwagę, iż o ile zdaniem Miejsko Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej  wskutek nowelizacji ustawy o świadczeniach rodzinnych i wprowadzeniu nowej kategorii świadczenia – specjalnego zasiłku pielęgnacyjnego klientka nie spełnia przesłanek do jego pobierania jak i do pobierania jakiegokolwiek innego świadczenia opiekuńczego, zaś decyzja mocą której przyznano  świadczenie pielęgnacyjne na stałe, wygasła po dniu 30.06.2013 r. to stan ten w zupełności podważa zaufanie obywatela do państwa,  godzi w zasadę ochrony konstytucyjnych praw nabytych i wręcz urąga zasadom państwa prawnego. Klientka nie miała bowiem żadnej możliwości przystosowania się do nowej sytuacji prawnej. Nie mogła formalnie zrezygnować z zatrudnienia, gdyż go w ostatnich latach nie podejmowała z uwagi na sprawowanie opieki nad niepełnosprawnym mężem.

Literalnie rozumiana „rezygnacja z zatrudnienia” spowodowała pozbawienie jej prawa do jakiegokolwiek świadczenia opiekuńczego z tytułu sprawowanej opieki.

Ponadto wskazaliśmy, iż małżonek należy do kręgu osób, na których ciąży obowiązek alimentacyjny, co wynika jednoznacznie z art. 130 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, zaś Samorządowe Kolegium Odwoławcze i Wojewódzki Sąd Administracyjny, rozpatrujące  sprawy o zasiłek pielęgnacyjny, wielokrotnie wskazywały, że obowiązek alimentacyjny między małżonkami istnieje.

Samorządowe Kolegium Odwoławcze utrzymało w mocy zaskarżoną decyzję. Uznało, iż  warunkiem przyznania specjalnego zasiłku opiekuńczego nie jest okoliczność niepodejmowania zatrudnienia, lecz sytuacja, gdy osoba zatrudniona zrzekła się z tego zatrudnienia dobrowolnie w celu sprawowania opieki nad chorym członkiem rodziny. Osobę nigdy niepracującą trudno uznać za taką, która faktycznie zrezygnowała z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej.  Odnosząc się do stanowiska Miejsko Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w kwestii pozostawania w związku małżeńskim, Samorządowe Kolegium Odwoławcze uznało je za błędne.

Zespół Ośrodka przygotował skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Szczecinie, zarzucając decyzji Samorządowego Kolegium Odwoławczego błędną interpretację ustawy o świadczeniach rodzinnych w zakresie rozumienia rezygnacji z zatrudniania i związku przyczynowego pomiędzy tym faktem a sprawowaniem opieki nad osobą niepełnosprawną oraz naruszenie  przepisów Konstytucji – art. 2 – zasady zaufania do państwa i ochrony praw nabytych.

Wskazaliśmy, że Rzecznik Praw Obywatelskich zakwestionował konstytucyjność przepisu wprowadzającego zmiany w ustawie o świadczeniach rodzinnych, mocą którego m.in. decyzje wydane na podstawie przepisów dotychczasowych o przyznaniu świadczenia pielęgnacyjnego, wygasają z mocy prawa.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Szczecinie wyrokiem z dnia 22 maja 2014 roku, sygn. akt II SA/Sz 1316/13 uchylił zaskarżoną decyzję.

W ocenie Sądu pominięcie faktu przyznania w poprzednim stanie prawnym świadczenia pielęgnacyjnego, przesądza o dokonaniu nieprawidłowej oceny spełnienia przesłanki „rezygnacji z zatrudnienia”, co w konsekwencji doprowadziło do niewłaściwego zastosowania przepisu art. 16a ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych. Powyższą przesłankę należy rozumieć szeroko, mając na względzie zarówno cel ustawy jak i wartości wynikające z Konstytucji. Tymczasem tą wartością konstytucyjną jak i tym celem ustawy jest ochrona i opieka nad osobą niepełnosprawną. Ustawa o świadczeniach rodzinnych w brzmieniu obowiązującym przed nowelizacją, uzależniała przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego od niepodejmowania lub rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o niepełnosprawności. Natomiast warunkiem przyznania specjalnego zasiłku opiekuńczego jest wprawdzie wyłącznie "rezygnacja z zatrudnienia", nie mniej jednak celem nowelizacji tej ustawy nie było pozbawienie beneficjentów świadczeń pielęgnacyjnych funkcji opiekuna i związanego z tą funkcją prawa do świadczenia pieniężnego w postaci specjalnego zasiłku opiekuńczego. Przyjęcie odmiennego stanowiska, jak słusznie podnieśliśmy  w skardze  prowadziłoby do naruszenia zasad wynikających z art. 2 Konstytucji, tj. zasady demokratycznego państwa prawnego, zasady ochrony praw nabytych jak i zasady sprawiedliwości społecznej.

Wyrok w sprawie II SA/Sz 1316/13 z dnia 22 maja 2014 r. jest publikowany w orzecznictwie do art. 16a ustawy o świadczeniach rodzinnych Systemów Informacji Prawnej: LEX wydawnictwa Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o. (LEX nr 1474246) oraz Legalis wydawnictwa C.H.Beck Sp. z o.o. (Legalis nr 979979)