Zgodnie z wyrokiem Sądu Okręgowego w Katowicach, który zapadł po naszej apelacji, brak jest podstaw prawnych do stosowania zawężonego katalogu stanów chorobowych, ustalonego z przekroczeniem upoważnienia ustawowego w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 1 lutego 2002 r. w sprawie kryteriów oceny niepełnosprawności u osób w wieku do 16 roku życia.

Dzięki pomocy prawnej Ośrodka Poradnictwa SPES dziecko z niedosłuchem centralnym zostało wyrokiem sądu II instancji zaliczone do osób niepełnosprawnych, pomimo iż niedosłuch centralny nie jest wymieniany w katalogu schorzeń rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie kryteriów oceny niepełnosprawności u osób w wieku do 16 roku życia.

Jest to precedensowe orzeczenie niezmiernie ważne dla wszystkich rodziców, którym do tej pory odmawiano orzeczenia o niepełnosprawności dziecka z uwagi na to, że choroba dziecka nie jest wymieniona w katalogu schorzeń rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej.

W 2012 roku u siedmioletniego wówczas chłopca rozpoznano niedosłuch centralny – centralne zaburzenie przetwarzania słuchowego, głównie pod postacią trudności w rozumieniu mowy w szumie i w hałasie. Kluczowe znaczenie ma w takim wypadku zastosowanie specjalistycznych oddziaływań rehabilitacyjnych i edukacyjnych oraz zaopatrzenie w kosztowny system wspomagający słyszenie, dla którego zlecenie wystawiła poradnia audiologiczna. Pomimo opisywanych problemów zarówno Miejski Zespół ds. Orzekania o Niepełnosprawności, jak i Wojewódzki Zespół ds. Orzekania o Niepełnosprawności w Województwie Śląskim odmówiły w swoich orzeczeniach zaliczenia chłopca do osób niepełnosprawnych. 

Sąd I instancji oddalił sporządzone przez nas odwołanie. Wskazał, że nie zachodzą przesłanki uzasadniające zaliczenie dziecka do osób niepełnosprawnych w znaczeniu orzeczniczym. Biegli powołani przez Sąd przyznali, iż dziecko potrzebuje wsparcia w zakresie przewyższającym potrzeby osób w danym wieku a jego dobry kontakt z otoczeniem pogarszać się będzie w hałaśliwej grupie rówieśniczej. Niemniej, zdaniem biegłych o których opinie swe rozstrzygnięcie oparł sąd I instancji, niedosłuch centralny nie znajduje się w katalogu stanów chorobowych wymienionych w sposób enumeratywny w akcie prawnym wykonawczym - w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 1 lutego 2002 r., w oparciu o które orzeka się o niepełnosprawności u dzieci.

Wyrok ten został przez nas zakwestionowany. W szczególności wnieśliśmy o przedstawienie przez sąd II instancji Sądowi Najwyższemu zagadnienia prawnego budzącego poważne wątpliwości: czy katalog schorzeń wymienionych w rozporządzeniu MPiPS w sprawie kryteriów oceny niepełnosprawności u osób w wieku do 16 roku życia, jest katalogiem zamkniętym. Wykazywaliśmy, iż przypadku przyjęcia takiej interpretacji następuje sprzeczność pomiędzy przepisami rozporządzenia a przepisami ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej, które określają przesłanki do zakwalifikowania dziecka do osób niepełnosprawnych.

Sąd odwoławczy - Sąd Okręgowy w Katowicach, w prawomocnym wyroku z dnia 18 marca 2016 r., sygn. akt X 1Ua 94/15 zmienił zaskarżony wyrok i zaliczył dziecko naszej klientki do osób niepełnosprawnych.

Sąd dokonał analizy podstawy prawnej dla obowiązującego rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie kryteriów oceny niepełnosprawności u osób w wieku do 16 roku życia. W wyniku tej analizy Sąd stwierdził, iż Minister nie jest upoważniony do wyliczenia w akcie wykonawczym schorzeń skutkujących możliwością ustalenia niepełnosprawności dziecka, a tym bardziej do ustalenia zamkniętego katalogu tych schorzeń. W konsekwencji, w ocenie Sądu przywołane rozporządzenie może być stosowane tylko w tym zakresie, w jakim nie wykracza poza treść ustawowego upoważnienia i tylko w połączeniu z brzmieniem art. 4a ustawy rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Przepis ten stanowi, iż dzieci są zaliczane do osób niepełnosprawnych:

"jeżeli mają naruszoną sprawność fizyczną lub psychiczną o przewidywanym okresie trwania powyżej 12 miesięcy, z powodu wady wrodzonej, długotrwałej choroby lub uszkodzenia organizmu, powodującą konieczność zapewnienia im całkowitej opieki lub pomocy w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych w sposób przewyższający wsparcie potrzebne osobie w danym wieku”.

Zespół SPES opracował propozycję zmiany rozporządzenia, która usunie wadliwy stan prawny.

Działania SPES prowadzone w związku z wprowadzeniem  zmiany to liczne wystąpienia do Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej i do Międzyresortowego Zespołu do Spraw Opracowania Systemu Orzekania o Niepełnosprawności i Niezdolności do Pracy, udział. Korespondencja z projektem zmian została skierowana  do Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych, Rzecznika Praw Obywatelskich, senatorów RP. Projekt inicjatywy ustawodawczej został przedłożony na spotkaniu on –line w dniu 20.05.2020r. z Minister Rodziny i Polityki Społecznej Marleną Maląg. W spotkaniu brali również udział z ramienia ministerstwa Sekretarz Stanu Pan Paweł Wdówik (Pełnomocnik Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych) oraz Dyrektor Departamentu Polityki Rodzinnej i Dyrektor Biura Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych.

W czerwcu br. wzięliśmy udział w konsultacjach projektu uchwały Rady Ministrów w sprawie przyjęcia dokumentu Strategia na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami 2020-2030  - mailowo zgłosiliśmy swoje uwagi dot. wprowadzenia zmian systemowych do rozporządzenia Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 01.02.2012 r. w zakresie kryteriów oceny niepełnosprawności u osób w wieku do 16 roku życia.

W wyniku prowadzonej korespondencji Ministerstwo (rozporządzenie jest aktem wykonawczym) wskazuje, że odniesie się  do postulatów SPES w nowym systemie orzekania o niepełnosprawności i niezdolności do pracy, nad którym prowadzi prace.  Problem polega na tym, że prace trwają już od 2016 roku i nie są znane ich efekty. Jak dotąd nie został nam udostępniony jakikolwiek projekt nowelizacji, będący wynikiem prac w/w Zespołu (na problem zwracał uwagę w swoich wystąpieniach Rzecznik Praw Obywatelskich). Oczywistym jest, że projekt będzie podlegał konsultacjom społecznym i wieloetapowemu wdrożeniu, proces ten będzie co najmniej wielomiesięczny, a może nawet wieloletni. W toku prowadzonej korespondencji w piśmie z dnia 28.09.2020 r. Ministerstwo poinformowało, że:

z uwagi na szczególnie skomplikowany charakter regulowanej materii (…) trwają analizy Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych w oparciu o przygotowany projekt. Po zakończeniu analiz, decyzja o dalszym procedowaniu projektowanych rozwiązań i podjęciu inicjatywy legislacyjnej zostanie rekomendowana Rządowi.

Dlatego też w proponowanej przez nas nowelizacji Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 1 lutego 2002 roku w sprawie kryteriów oceny niepełnosprawności u osób w wieku do 16 roku życia, podkreślamy, że nie wymaga ona tworzenia ad hoc rozbudowanej, systemowej regulacji w przedmiocie kryteriów oceny niepełnosprawności u osób w wieku do 16 roku życia, natomiast do czasu wejścia w życie nowego systemu orzekania o niepełnosprawności oraz niezdolności do pracy, usunie wadę prawną Rozporządzenia.

Równocześnie wystąpiliśmy o udostępnienie projektu założeń do ustawy o orzekaniu o niepełnosprawności i niezdolności do pracy i materiałów roboczych, tak byśmy mogli wyrazić swoją opinię. Oczekujemy na odpowiedź w tej sprawie. 

Rzecznictwo praw SPES jest finansowane przez Narodowy Instytut Wolności - Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich NOWE FIO na lata 2021 – 2030.

Przebieg sprawy