Działania SPES doprowadziły wyeliminowania z  przepisów prawa miejscowego dotyczących zasad wynajmowania lokali wchodzących w skład mieszkaniowego zasobu Miasta Katowice, przepisów niezgodnych z ustawą, naruszających prawa mieszkańców Katowic znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej i życiowej, by mogli godnie - bez "zmuszania" do przyjęcia statusu osoby bezdomnej - ubiegać się o lokal komunalny.

Opis problemu

Już raz dzięki działaniom SPES Rada Miasta Katowice w uchwale nr XXXVI/700/17 z dnia 2 lutego 2017 r. dokonała zmiany dotychczas obowiązujących „Zasad wynajmowania lokali wchodzących w skład mieszkaniowego zasobu Miasta Katowice” w zakresie kryteriów uprawniających do zawarcia umowy najmu lokalu socjalnego.

W podjętym postępowaniu sądowym (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie, sygn. akt: I OSK 1296/16, oddalający skargę kasacyjną Rady Miasta Katowice od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z dnia 29 stycznia 2016 r. w sprawie skargi Pana H.S.) zespół SPES wykazał, że przepisy prawa miejscowego zostały wydane z przekroczeniem delegacji z ustawy o ochronie praw lokatorów i mieszkaniowym zasobie gminy.

Praktyka Ośrodka Poradnictwa pokazuje, że pomimo wprowadzonej zmiany Uchwała w dalszym ciągu jest niezgodna z przepisami ustawy o ochronie praw lokatorów i godzi w osoby ubogie "skazując" je na utratę dachu nad głową. Do Ośrodka zgłaszają się osoby, którym Miasto Katowice odmawia zawarcia umowy najmu lokalu mieszkalnego, błędnie uznając, że mają zaspokojone potrzeby mieszkaniowe. Jest to wynikiem tego, że Rada Miasta Katowice w sposób niedopuszczalny zmodyfikowała regulację ustawową i zdefiniowała pomieszczenie tymczasowe, jako lokal mieszkalny. Skutkiem tego dochodzi do kuriozalnej konstrukcji prawnej, gdzie według gminy zaspokojone potrzeby mieszkaniowe ma osoba, która w wyniku eksmisji z lokalu mieszkalnego przebywa w pomieszczeniu tymczasowym – nawet, jeśli przebywa tam już bez tytułu prawnego i gmina jednocześnie wzywa do jego opuszczenia (w przypadku, gdy przekroczone jest kryterium dochodowe do lokalu socjalnego). SPES zabiega o zmianę prawa miejscowego celem wyeliminowania przepisów niezgodnych z ustawą, naruszających prawa mieszkańców Katowic znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej i życiowej, by mogli godnie - bez "zmuszania" do przyjęcia statusu osoby bezdomnej - ubiegać się o lokal komunalny.

Nasze działania

W licznych wystąpieniach do Urzędu Miasta zespół Ośrodka zwracał  uwagę, że pomieszczenie tymczasowe nie jest lokalem mieszkalnym w rozumieniu ustawy o ochronie praw lokatorów (…), zatem osoba w nim przebywająca nie może być uznana za taką, która za zaspokojone potrzeby mieszkaniowe i powierzchnia zajmowanego pomieszczenia tymczasowego nie może być brana pod uwagę, jako kryterium powierzchniowe przy staraniach o zawarcie umowy najmu lokalu z mieszkaniowego zasobu miasta Katowice.

Swoje stanowisko Miasto wyraziło w piśmie z dnia 17.05.2018 r. 

Wprawdzie zgodziło się z opinią SPES, że pomieszczenie tymczasowe nie jest lokalem mieszkalnym, przedstawiło natomiast koncepcję, iż po wygaśnięciu umowy najmu pomieszczenia tymczasowego, pomieszczenie to staje się lokalem mieszkalnym.

Zespół Ośrodka wystąpił o wskazanie podstawy prawnej tegoż stanowiska i otrzymał odpowiedź, w której Urząd Miasta Katowice uznał, że pomieszczenie tymczasowe, po wygaśnięciu okresu umowy najmu, na jaki została zawarta, zachowuje status pomieszczenia tymczasowego – ale i tak powierzchnia tego pomieszczenia ma znaczenie przy staraniach o zawarcie umowy najmu lokalu z mieszkaniowego zasobu miasta Katowice. W ocenie Miasta, nie było podstaw do zmiany przepisów prawa miejscowego.

W ocenie SPES, ustawa o ochronie praw lokatorów jasno stanowi, że pomieszczenie tymczasowe to nie lokal mieszkalny, a gmina tworzy dwa odrębne zasoby: mieszkaniowy zasób gminy i zasób pomieszczeń tymczasowych.  § 2 pkt 6 uchwały mieszkaniowej stanowił natomiast, że lokale mieszkalne wchodzące w skład mieszkaniowego zasobu miasta Katowice mogą być wynajmowane jako pomieszczenia tymczasowe. Zespół SPES postanowił zakwestionować ten przepis, ale Stowarzyszeni SPES nie posiadało tak zwanej legitymacji  procesowej, by wnieść skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach.

Urząd Miasta Katowice pozostawiał bez odpowiedzi korespondencję SPES, w której domagaliśmy się wskazania podstawy prawnej stanowiska Miasta. O sytuacji poinformowaliśmy Rzecznika Praw Obywatelskich, który w  kwietniu 2020 r. wystosował pismo do Prezydenta Miasta Katowice z prośbą o ustosunkowanie się do podnoszonych przez SPES kwestii.

Metodyka rzecznictwa praw zakłada wykorzystanie „każdej okazji”, by doprowadzić do zmiany niekorzystnych przepisów. Taką okazją była publikacja w maju 2019 r . nowej uchwały Rady Miasta Katowice, która w dalszym ciągu zawierała niezgodne z nadrzędnym aktem prawnym zapisy. Akty  prawa miejscowego są sprawdzane pod kątem zgodności z przepisami przez Wojewodę, dlatego zwróciliśmy się z wnioskiem o wydanie rozstrzygnięcia nadzorczego, które doprowadzi do „zablokowania” niekorzystnych dla najuboższych mieszkańców Katowic i niezgodnych z ustawą  zapisów.

W odpowiedzi na zgłaszany problem Wojewoda Śląski wskazał:

Organ nadzoru (…), traktując pismo jako „sygnał w sprawie”, dokonał wnikliwej oceny przedmiotowej uchwały pod kątem jej zgodności z prawem. Biorąc również pod uwagę wątpliwości wyeksponowane w piśmie uznał, iż w jego ocenie zachodzą przesłanki będące podstawą do zakwestionowania legalności wskazanej wyżej uchwały w całości. Wobec powyższego zostanie przygotowana przez organ nadzoru skarga do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z wnioskiem o stwierdzenie nieważności uchwały Nr VIII/146/19 Rady Miasta Katowice w całości jako sprzecznej z art. 21 ust.3 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz.U. z 2019 r. poz. 1182 z późn. zm.) – pismo Zastępcy Dyrektora Wydziału Nadzoru Prawnego Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego w Katowicach z dnia 03.09.2019 r.  

Działania SPES skupiały się na staraniach o merytoryczną rozmowę z władzami Miasta. W wyniku kierowanych listów, telefonicznych próśb o spotkanie oraz zgłoszeniu problemu Przewodniczącemu Rady Miasta Katowice (kontakt osobisty, spotkanie z grupą radnych w Biurze Rady Miasta w czerwcu 2019 r., mailowy – informacja o stanowisku Wojewody Śląskiego odnośnie treści uchwały)  w marcu 2020 r.  odbyło się spotkanie zespołu SPES z Naczelnikiem Wydziału Budynków i Dróg i pracownikami Wydziału. W trakcie dyskusji strony przedstawiły swoje argumenty w sprawie i odniosły się do nich. SPES zaproponował możliwe rozwiązania zgłaszanego problemu, np. zastosowanie unormowań prawnych przyjętych w innych uchwałach gminnych, systemowe zmiany, program „Najpierw mieszkanie”.  

Równolegle zespół SPES oczekiwał na informację o przygotowywanym przez Miasto projekcie zmiany przepisów jak i monitorował (telefonicznie i w korespondencji), czy Wojewoda Śląski zaskarży obecną uchwałę. Czas płynął, więc zwróciliśmy się również do  Prokuratury Okręgowej o rozważenie wniesienia skargi.  Skarga Prokuratora Okręgowego z dnia 23.11.2020 r. wpłynęła do Urzędu Miasta Katowice, celem przekazania do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach. 

SPES przystąpił do sprawy jako organizacja społeczna i stał się uczestnikiem postępowania sądowego. 

W styczniu 2021 r. uchwała została zaskarżona również przez Wojewodę Śląskiego.

Zarówno Prokurator Okręgowy jak i Wojewoda Śląski w skargach do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach uwzględnili nasz zarzut, że § 2 pkt 6 jest sprzeczny z ustawą o ochronie praw lokatorów. Skargi były rozpatrywane przez Sąd w dwóch odrębnych postępowaniach.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach w wyroku z dnia 30 marca 2021 r., sygn. akt III SA/Gl 819/20 oddalił niestety skargę Prokuratora Okręgowego w Katowicach na uchwałę Rady Miasta Katowice z dnia 30 maja 2019 r. nr VIII/146/19 w przedmiocie zasad wynajmowania lokali wchodzących w skład mieszkaniowego zasobu gminy. Zespół SPES wniósł skargę kasacyjną od tego wyroku, skargę kasacyjną wniósł również Prokurator.

Wyrokiem z tego samego dnia - sygn. akt III SA/Gl 159/21- Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach oddalił skargę  Wojewody Śląskiego. Wojewoda również wniósł skargę kasacyjną.

Jako pierwsza rozpatrywana była skarga kasacyjna Wojewody. Naczelny Sąd Administracyjny wyrokiem z dnia 9 lutego 2023 r., sygn. III OSK 6685/21 uchylił wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach w sprawie o sygn.  III SA/Gl 159/21  i stwierdził między innymi  nieważność § 2 pkt 6 uchwały mieszkaniowej. W tej sytuacji, rozpatrując skargi kasacyjne w drugiej sprawie, Naczelny Sąd Administracyjny  wyrokiem z dnia 21 marca 2023 r., sygn. III OSK 7174/21 uchylił wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach w  sprawie o sygn. III SA/Gl 819/20  i umorzył postępowanie, gdyż nieważność przepisów katowickiej uchwały mieszkaniowej została już prawomocnie orzeczona w wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia  9 lutego 2023 r., sygn. III OSK 6685/21.

Dzięki stwierdzeniu nieważności § 2 pkt 6 uchwały mieszkaniowej, zdaniem SPES urzędnicy miejscy nie mają już żądanego punktu podparcia w uchwale mieszkaniowej by twierdzić, że osoba przebywająca w pomieszczeniu tymczasowym, jeśli chce uzyskać lokal mieszkalny z zasobów Miasta, w zajmowanym pomieszczeniu musi spełniać kryterium powierzchniowe, czyli że na jedną osobę przypada nie więcej niż  8m.kw. powierzchni mieszkalnej na osobę (14 m.kw. przy znacznym stopniu niepełnosprawności).

Wystąpiliśmy ponownie do Prezydenta Katowic z propozycją dialogu, spotkania w sprawie zmian polityki mieszkaniowej – czekamy na odpowiedź. Zwrócilismy się do radnych o wsparcie naszych działań, by Miasto Katowice w praktyce realizowało konstytucyjny postulat przeciwdziałania bezdomności.

Korespondencja w sprawie zmiany Uchwały Rady Miasta Katowice

Rzecznictwo praw SPES jest finansowane przez Narodowy Instytut Wolności - Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich NOWE FIO na lata 2021 – 2030.