Z dniem 1 stycznia 2024 r. wchodzi w życie ustawa o świadczeniu wspierającym, która zmienia również zasady pobierania świadczenia pielęgnacyjnego. Świadczenie wspierające przeznaczone jest dla osób z niepełnosprawnością, które ukończyły 18 rok życia i ma służyć częściowemu pokryciu wydatków związanych z zaspokojeniem szczególnych potrzeb życiowych tych osób.

Świadczenie pielęgnacyjne na nowych zasadach będzie przeznaczone wyłącznie dla opiekunów osób do 18 roku życia.  Po ukończeniu 18 roku życia, osoba z niepełnosprawnością może wystąpić o świadczenie wspierające, jeśli w decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia potrzeby te określono na poziomie pomiędzy 70 a 100 punktów.

W nowym modelu wsparcia dorosłych osób z niepełnosprawnością, świadczenie otrzymuje ta osoba - a nie jej opiekun – i decyduje, czy i w jakim zakresie środki te przeznaczy na pokrycie kosztów zapewnienia sobie opieki.

Jeśli natomiast opiekun nie będzie podejmować zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej ze względu na konieczność opieki nad osobą pobierającą świadczenie wspierające i będzie z nią wspólnie zamieszkiwać i  gospodarować, ZUS będzie opłacać opiekunowi składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz składki na ubezpieczenie zdrowotne. Nie dotyczy to jedynie sytuacji, gdy opiekun ma ustalone prawo do emerytury lub renty i posiada inny tytuł rodzący obowiązek ubezpieczeń społecznych. Podstawę wymiaru składek stanowić będzie kwota odpowiadająca wysokości pobieranego świadczenia wspierającego przez podopiecznego.  Co istotne, nie ma tu żadnych ograniczeń jak chodzi o osobę opiekuna – nie musi być to osoba spokrewniona, jedyny wymóg to wspólne zamieszkiwanie i gospodarowanie z podopiecznym.

Opiekunowie, którzy mają ustalone prawo do świadczenia pielęgnacyjnego albo specjalnego zasiłku opiekuńczego na doczasowych zasadach, bądź prawo do zasiłku dla opiekuna – zachowają prawo do tych świadczeń, pod warunkiem że osoba wymagająca opieki nie zdecyduje się na pobieranie świadczenia wspierającego. Więcej na ten temat w końcowej części artykułu.

Wysokość świadczenia wspierającego

Świadczenie wspierające nie będzie uzależnione od jakiegokolwiek kryterium dochodowego – ani od dochodu osoby, która o nie występuje, ani od dochodu rodziny.

Wysokość świadczenia wspierającego będzie natomiast uzależniona od poziomu potrzeby wsparcia, który będzie ustalany decyzją wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności i będzie wynosić:

• 220% renty socjalnej – przy poziomie od 95 do 100 punktów w skali potrzeby wsparcia
• 180% renty socjalnej – przy na poziomie od 90 do 94 punktów w skali potrzeby wsparcia,
• 120% renty socjalnej – przy poziomie od 85 do 89 punktów w skali potrzeby wsparcia,
• 80% renty socjalnej – przy poziomie od 80 do 84 punktów w skali potrzeby wsparcia,
• 60% renty socjalnej – przy poziomie od 75 do 79 punktów w skali potrzeby wsparcia,
• 40% renty socjalnej – przy poziomie od 70 do 74 punktów w skali potrzeby wsparcia.

Kryteria przy ocenie poziomu potrzeby wsparcia

Według definicji ustawowej, potrzeba wsparcia to następstwo braku lub utraty autonomii fizycznej, psychicznej, intelektualnej lub sensorycznej. Przy ustaleniu potrzeby wsparcia bierze się pod uwagę, adekwatnie do wieku oraz niepełnosprawności fizycznej, psychicznej, intelektualnej lub sensorycznej, zdolność osoby do samodzielnego wykonywania określonych czynności, związanych z obszarami codziennego funkcjonowania oraz rodzaj wymaganego wsparcia, z uwzględnieniem czasu niezbędnego do jej wykonania oraz konieczności wsparcia przez inną osobę lub technologię wspomagającą, mającą na celu zapewnienie zwiększenia lub utrzymania niezależności osoby niepełnosprawnej.

Poziom potrzeby wsparcia wojewódzki zespół do spraw orzekania o niepełnosprawności ustala w wartościach punktowych w skali od 0 do 100,  na podstawie obserwacji, wywiadu bezpośredniego oraz oceny funkcjonowania osoby ubiegającej się o ustalenie poziomu potrzeby wsparcia, przy zastosowaniu formularza w zakresie ustalania poziomu potrzeby wsparcia dla osób zaliczonych do stopnia niepełnosprawności, a także na podstawie informacji wskazanych w kwestionariuszu samooceny trudności w zakresie wykonywania czynności związanych z funkcjonowaniem.

Jak uzyskać świadczenie wspierające

Pierwszy krok: wniosek do wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności o wydanie decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia.

Z wnioskiem tym może wystąpić osoba, która posiada orzeczenie o stopniu niepełnosprawności lub orzeczenie równoważne z nim. Wniosek ten można również złożyć wraz z wnioskiem o wydanie orzeczenia o stopniu niepełnosprawności – wówczas wojewódzki zespół zawiesza postępowanie o wydanie decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia do dnia, gdy wydane przez właściwy organ orzeczenie o zaliczeniu do stopnia niepełnosprawności stanie się ostateczne. Do wniosku dołącza się wypełniony kwestionariusz samooceny trudności w zakresie wykonywania czynności związanych z funkcjonowaniem.

Od decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia przysługuje wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy do wojewódzkiego zespołu, który należy złożyć w terminie 14 dni od dnia doręczenia decyzji. Ponadto, przysługuje również odwołanie do sądu rejonowego, które należy złożyć w terminie miesiąca od dnia doręczenia decyzji.

Drugi krok: wniosek do ZUS o ustalenie prawa do świadczenia wspierającego.

Gdy decyzja ustalająca poziom potrzeby wparcia jest ostateczna – a ustalony poziom potrzeby wsparcia wynosi pomiędzy 70 a 100 punktów -  należy złożyć w ZUS wniosek o ustalenie prawa do świadczenia wspierającego. Wniosek ten będzie można złożyć wyłącznie w formie elektronicznej.  

UWAGA: złożenie w ZUS wniosku o ustalenie prawa do świadczenia wspierającego powoduje wstrzymanie wypłaty świadczenia pielęgnacyjnego, specjalnego zasiłku opiekuńczego lub zasiłku dla opiekuna.

Przyznanie przez ZUS świadczenia wspierającego nie wymaga wydania decyzji. Decyzja będzie wydawana w przypadku odmowy przyznania świadczenia wspierającego, uchylenia lub zmiany prawa do świadczenia wspierającego oraz nienależnie pobranego świadczenia wspierającego – przysługuje od niej odwołanie do sądu okręgowego.

Decyzje, postanowienia, zawiadomienia, wezwania, zaświadczenia, informacje i inne pisma w sprawie świadczenia wspierającego ZUS doręcza osobie ubiegającej się oświadczenie wspierające i osobie pobierającej świadczenie wspierające wyłącznie w postaci elektronicznej na jej profilu informacyjnym utworzonym w systemie teleinformatycznym udostępnionym przez ZUS . Informacja o umieszczeniu na profilu informacyjnym decyzji, postanowienia, zawiadomienia, wezwania, zaświadczenia, informacji i innego pisma w sprawie świadczenia wspierającego może zostać przesłana przez ZUS osobie ubiegającej się oświadczenie wspierające lub osobie pobierającej świadczenie wspierające na wskazany we wniosku adres poczty elektronicznej lub numer telefonu.

Co do osób, które będą miały orzeczony poziom potrzeby wsparcia na poziomie:

• 78 i 79,  80 do 84, 85 i 86 punktów – będą mogły ubiegać się o świadczenie wspierające dopiero od 1 stycznia 2025 r.
• 70 do 77 punktów -  będą mogły ubiegać się o świadczenie wspierające dopiero od 1 stycznia 2026 r.

Natomiast osoby, na które przyznane jest świadczenie pielęgnacyjne, specjalny zasiłek opiekuńczy lub zasiłek dla opiekuna na podstawie dotychczasowych przepisów, mogą otrzymać świadczenie wspierające od dnia 1 stycznia 2024 r. także w przypadku, gdy w decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia, potrzebę tę określono na poziomie od 70 do 89 punktów.

Kiedy świadczenie wspierające nie przysługuje

Świadczenie wspierające nie przysługuje, jeżeli osoba posiadająca decyzję ustalającą poziom pomiędzy 70 a 100 punktów:

• została umieszczona w domu pomocy społecznej, w rodzinnym domu pomocy, zakładzie opiekuńczo-leczniczym, zakładzie pielęgnacyjno-opiekuńczym, placówce zapewniającej całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym lub osobom w podeszłym wieku, o której mowa w przepisach o pomocy społecznej, zakładzie karnym, zakładzie poprawczym, areszcie śledczym albo schronisku dla nieletnich;
• jest uprawniona za granicą do świadczenia o podobnym charakterze do świadczenia wspierającego, chyba że dwustronne umowy o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej;
• na osobę tą inna osoba jest uprawniona za granicą do świadczenia na pokrycie wydatków związanych z opieką, chyba że dwustronne umowy o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej.

Zachowanie przez opiekunów prawa do dotychczasowych świadczeń opiekuńczych

W sprawach oświadczenie pielęgnacyjne i specjalny zasiłek opiekuńczy, do których prawo powstało do dnia 31 grudnia 2023 r., stosuje się przepisy dotychczasowe. 

Opiekunowie, którzy przed 1 stycznia 2024 r. mieli przyznane  prawo  do świadczenia pielęgnacyjnego albo specjalnego zasiłku opiekuńczego bądź prawo do tych świadczeń zostało przyznane po 1 stycznia 2024 r. na dotychczasowych zasadach, zachowują, na zasadach obowiązujących do dnia 31 grudnia 2023 r., prawo odpowiednio do świadczenia pielęgnacyjnego albo specjalnego zasiłku opiekuńczego, nie dłużej jednak niż do końca okresu, na który prawo zostało przyznane. Warunkiem zachowania prawa odpowiednio do świadczenia pielęgnacyjnego albo specjalnego zasiłku opiekuńczego jest złożenie wniosku o nowe orzeczenie o stopniu niepełnosprawności albo o niepełnosprawności w terminie 3 miesięcy od dnia następującego po dniu, w którym upłynął termin ważności dotychczasowego orzeczenia o stopniu niepełnosprawności albo orzeczenia o niepełnosprawności, a następnie złożenie wniosku o ustalenie prawa odpowiednio do świadczenia pielęgnacyjnego albo specjalnego zasiłku opiekuńczego w terminie 3 miesięcy, licząc od wydania orzeczenia o stopniu niepełnosprawności albo o niepełnosprawności.

Wypłata świadczenia pielęgnacyjnego, specjalnego zasiłku opiekuńczego lub zasiłku dla opiekuna zostanie natomiast wstrzymana,  jeżeli osoba wymagająca opieki lub osoba uprawniona do jej reprezentowania złożyła wniosek o ustalenie prawa do świadczenia wspierającego.

W przypadku odmowy przyznania osobie wymagającej opieki świadczenia wspierającego lub pozostawienia wniosku o to świadczenie bez rozpatrzenia, odpowiednio świadczenie pielęgnacyjne, specjalny zasiłek opiekuńczy albo zasiłek dla opiekuna wypłaca się od miesiąca, w którym wstrzymano ich wypłatę do końca okresu na jaki je przyznano, jeżeli opiekun nadal spełnia warunki do pobierania tych świadczeń na podstawie dotychczasowych przepisów, obowiązujących do dnia 31 grudnia 2023 r.

Co istotne: złożenie w wojewódzkim zespole ds. orzekania o niepełnosprawności wniosku o wydanie decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia nie spowoduje wstrzymania wypłaty świadczenia pielęgnacyjnego – skutek ten będzie mieć dopiero złożenie w ZUS wniosku o przyznanie świadczenia wspierającego, na podstawie decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia.

Co wybrać – świadczenie wspierające czy świadczenie pielęgnacyjne

Warto będzie złożyć wniosek o wydanie decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia, aby móc skalkulować, który wariant bardziej się opłaca i dopiero potem podjąć decyzję, który wariant wybrać – czy pobieranie świadczenia wspierającego przez osobę wymagającą opieki, czy pobieranie świadczenia pielęgnacyjnego (bądź pozostałych świadczeń opiekuńczych)  przez opiekuna. Przykładowo: przy poziomie potrzeby wsparcia od 90 punktów w górę, świadczenie wspierające będzie wyższe, niż świadczenie pielęgnacyjne:  od 90 do 94 pkt w wysokości 180 % renty socjalnej, czyli obecnie byłaby to kwota  2859,19 zł, a od 95 do 100 pkt w wysokości 220 % renty socjalnej – czyli obecnie byłaby to kwota 3494,56 zł.

Jeśli wariant świadczenia pielęgnacyjnego (specjalnego zasiłku opiekuńczego, zasiłku dla opiekuna) – to opiekun nie może pracować zarobkowo, nie może łączyć pobierania świadczenia pielęgnacyjnego z pobieraniem świadczeń emerytalno- rentowych - nic tu się niestety nie zmienia po 1 stycznia 2024 r. w stosunku do stanu obowiązującego do dnia 31 grudnia 2023 r.

Jeśli wariant świadczenia wspierającego – opiekun może pracować, jeśli jest w stanie łączyć pracę z opieką. Jeśli łączenie pracy z opieką nie jest możliwe i z tego powodu opiekun nie będzie podejmować zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej – wówczas ZUS będzie opłacać opiekunowi składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z ubezpieczenia społecznego oraz składki na ubezpieczenie zdrowotne.