Orzeczenie o niepełnosprawności, to prawne potwierdzenie posiadania przez dziecko statusu osoby z niepełnosprawnością, które umożliwia ubieganie się o różnego rodzaju świadczenia, uprawnienia, ulgi i zwolnienia osobom sprawującym opiekę. W zależności od rodzaju uprawnienia podstawą jego nabycia może być samo orzeczenie, bądź też uzyskanie dodatkowo określonych przepisami szczegółowych wskazań, które są częścią orzeczenia.

Orzekaniem o niepełnosprawności dzieci (które nie ukończyły 16 roku życia) zajmują się powiatowe zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności.

Osoby, które nie ukończyły 16 roku życia są zaliczane do osób niepełnosprawnych, jeżeli mają naruszoną sprawność fizyczną lub psychiczną o przewidywanym okresie trwania powyżej 12 miesięcy, z powodu wady wrodzonej, długotrwałej choroby lub uszkodzenia organizmu, powodującą konieczność zapewnienia im całkowitej opieki lub pomocy w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych w sposób przewyższający wsparcie potrzebne osobie w danym wieku.

Wśród kryteriów na podstawie, których dokonuje się oceny niepełnosprawności dziecka rozporządzenie wymienia m.in.:

• przewidywany okres trwania upośledzenia stanu zdrowia przekraczający 12 miesięcy,
• niezdolność do zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, takich jak: samoobsługa, samodzielne poruszanie się, komunikowanie z otoczeniem, powodującą konieczność zapewnienia stałej opieki lub pomocy, w sposób przewyższający zakres opieki nad zdrowym dzieckiem w danym wieku, albo
• znaczne zaburzenie funkcjonowania organizmu, wymagające systematycznych i częstych zabiegów leczniczych i rehabilitacyjnych w domu i poza domem.

Ważną częścią orzeczenia o niepełnosprawności są wskazania do rehabilitacji i opieki. Od ich uzyskania zależy, co w związku ze specyfiką niepełnosprawności może przysługiwać dziecku bądź jego opiekunowi. Więcej informacji o wskazaniach znajduje się w rozdziale Wskazania do rehabilitacji, opieki i inne.

W oparciu o wskazania rodzic może na przykład ubiegać się o świadczenie pielęgnacyjne. które otrzyma pod warunkiem, że w orzeczeniu o niepełnosprawności jego dziecka są spełnione łącznie: a) wskazanie o konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji (pkt 7 orzeczenia) oraz b) wskazanie o konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji (pkt 8 orzeczenia).

Orzeczenie o niepełnosprawności z odpowiednim wskazaniem będzie pomocne w sytuacji, gdy poprawa stanu zdrowia dziecka wiąże się z koniecznością zakupu drogiego sprzętu medycznego, np. aparatu wspomagającego słyszenie (Narodowy Fundusz Zdrowia pokryje tylko 50% kosztów zakupu w ramach zwykle bardzo niskiego limitu). Gdy dziecko, zgodnie z wskazaniami w orzeczeniu, wymaga konieczności zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze oraz pomoce techniczne, ułatwiające funkcjonowanie, można otrzymać dodatkowo dofinansowanie do sprzętu rehabilitacyjnego ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych będących w dyspozycji powiatu.

Każde dziecko legitymujące się orzeczeniem o niepełnosprawności ma prawo do zasiłku pielęgnacyjnego. W przypadku, gdy rodzic korzysta z świadczeń rodzinnych otrzyma dodatek z tytułu kształcenia i rehabilitacji. Nie sposób w tym miejscu wymienić wszystkie ulgi i uprawnienia w związku z orzeczoną niepełnosprawnością dziecka. Są to np. ulgi w podatkach, w przejazdach środkami transportu, dofinansowanie do turnusu rehabilitacyjnego, dofinansowanie w likwidacji barier architektonicznych i w komunikowaniu się. Informujemy o nich w różnych miejscach Poradnika.  

Z praktyki Ośrodka Poradnictwa SPES

Stale zgłaszają się do nas rodzice, których wnioski o wydanie orzeczenia o niepełnosprawności dziecka są rozpatrywane odmownie, ze względu na – wskazywany przez zespoły orzekające – brak określonego stanu chorobowego w wykazie zamieszczonym w rozporządzeniu.

Problem tkwi w tym, że orzekania o niepełnosprawności dokonuje się na podstawie przepisów rozporządzenia – aktu prawnego, w którym nie sposób ująć wszystkich stanów chorobowych i ich konsekwencji dla konkretnego dziecka. Z naszego doświadczenia wynika, że nawet biegli sądowi często stwierdzają, że wprawdzie w rozumieniu ustawy, czyli aktu prawnego nadrzędnego, dziecko spełnia przesłanki do zaliczenia go do osób niepełnosprawnych (lub przesłanki do uzyskania określonego wskazania), jednak odmawiają zaliczenia do osób niepełnosprawnych (lub ustalenia określonego wskazania) z uwagi na treść rozporządzenia zawierającego – w ich przekonaniu pełny i zamknięty - wykaz stanów chorobowych będących podstawą orzekania.

W naszym przekonaniu jest rozumowanie błędne i niezgodne z wolą ustawodawcy. Kluczowe znaczenie  mają bowiem przepisy ustawy definiujące niepełnosprawność jako wynik stanu chorobowego powodujące konieczność zapewnienia dziecku opieki i pomocy, w stopniu przewyższającym wsparcie potrzebne dziecku w danym wieku. Natomiast nie jest też możliwe, zwłaszcza przy obecnym tempie rozwoju medycyny, tworzenie zamkniętych katalogów stanów chorobowych uzasadniających wydanie orzeczenia. Oznacza to konieczność zindywidualizowanej oceny orzeczniczej każdej sytuacji i posługiwanie się istniejącym katalogiem jedynie jako wskazówką do orzekania. Nasze przekonanie jest coraz częściej potwierdzane przez uzyskiwane przez nas przełomowe orzeczenia sądowe.

Warto wiedzieć o precedensowym wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach, jaki zapadł dzięki pomocy prawnej udzielonej w Ośrodku Poradnictwa SPES. To ważne rozstrzygnięcie dla wszystkich rodziców, którym do tej pory odmawiano orzeczenia o niepełnosprawności dziecka tylko dlatego, że choroba nie jest wymieniona w katalogu schorzeń rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej.  Sąd orzekł, że brak jest podstaw prawnych do stosowania zawężonego katalogu stanów chorobowych, ustalonego w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 1 lutego 2002 r. z przekroczeniem upoważnienia ustawowego.

Przebieg działań SPES opisujemy w Programie Spraw Precedensowych i Inicjatywy Ustawodawczej w publikacji Kryteria orzekania o niepełnosprawności dziecka.