Odrzucenie spadku jest czynnością przekraczającą zakres tzw. zwykłego zarządu majątkiem małoletniego dziecka jak i osoby ubezwłasnowolnionej. W związku z tym, aby rodzic bądź opiekun mógł złożyć przed sądem lub przed notariuszem w imieniu małoletniego dziecka bądź podopiecznego oświadczenie o odrzuceniu spadku, musi w pierwszej kolejności uzyskać zgodę sądu opiekuńczego na dokonanie tej czynności.

Gdy z wnioskiem tym występuje rodzic w imieniu małoletniego dziecka - właściwym miejscowo sądem opiekuńczym jest sąd rejonowy – wydział rodzinny, w rejonie którego znajduje się miejsce zamieszkania dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską – czyli miejsce zamieszkania rodziców albo tego z rodziców, któremu wyłącznie przysługuje władza rodzicielska, lub któremu zostało powierzone wykonywanie władzy rodzicielskiej.

Gdy z wnioskiem występuje opiekun (osoby małoletniej, ubezwłasnowolnionej) - właściwym miejscowo sądem opiekuńczym jest sąd rejonowy – wydział rodzinny, w rejonie którego znajduje się miejsce zamieszkania opiekuna.

Sąd opiekuńczy udzieli zgody o odrzuceniu spadku, jeżeli na podstawie przedstawionych przez rodzica/opiekuna informacji i dokumentów dojdzie do wniosku, że odrzucenie spadku jest w interesie małoletniego dziecka/podopiecznego. W praktyce oznacza to, iż musimy wykazać że długi spadkowe przekraczają wartość stanu czynnego spadku - aktywów spadkowych, czyli pozostałych po spadkodawcy dóbr majątkowych.

Przykładowe dokumenty, które będą dowodem istnienia długów spadkowych:

• pisma komornicze świadczące o prowadzeniu przeciwko spadkodawcy egzekucji przez komornika;
• wyroki sądowe, nakazy zapłaty wydane przeciwko spadkodawcy;
• umowy kredytowe, umowy pożyczki zawarte przez spadkodawcę;
• pisma kierowane przez wierzycieli do spadkodawcy - wezwania do zapłaty, monity, zastawienia zaległości płatniczych, niezapłaconych faktur itp.

Jeśli nie posiadamy powyższych dokumentów, a mamy np. informację, który komornik prowadził egzekucję, w którym banku zaciągnięty był kredyt, że był dług w opłatach czynszowych itp. – we wniosku do sądu  o udzielenie zgody na odrzucenie spadku można zawrzeć wniosek, by sąd zwrócił się do danej instytucji/podmiotu o udzielenie informacji o wysokości zadłużenia spadkodawcy. 

Wniosek do sądu opiekuńczego o udzielenie zgody na odrzucenie spadku należy bezwzględnie złożyć przed upływem 6 miesięcy od dowiedzenia się o tytule powołania dziecka/podopiecznego do spadku i najlepiej uczynić to niezwłocznie, nie czekać na ostatnią chwilę. Zgodnie z obecną linią orzeczniczą Sądu Najwyższego, termin do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku przez przedstawicieli ustawowych dziecka nie może się skończyć przed prawomocnym zakończeniem postępowania o zezwolenie na złożenie oświadczenia w tym przedmiocie. Jeżeli postępowanie przed sądem opiekuńczym zakończyło się wcześniej, oświadczenie o odrzuceniu spadku przez małoletniego może być złożone w dowolnym momencie, aż do upływu terminu. Jeżeli jednak zakończyło się później, powinno być złożone niezwłocznie, a zatem z uwzględnieniem ogółu okoliczności sprawy i należytej staranności zobowiązanego (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 czerwca 2019 r., sygn. akt II CSK 236/18, uchwała z dnia 22 maja 2018 r., sygn. akt III CZP 102/17).

Należy pamiętać, że uzyskanie postanowienia sądu opiekuńczego o udzieleniu zgody na odrzucenie spadku, to jedynie I etap działania - II etapem jest złożenie przed notariuszem lub przed sądem oświadczenia o odrzuceniu spadku w imieniu małoletniego dziecka/podopiecznego.  W tym celu, po uprawomocnieniu się postanowienia sądu opiekuńczego (po 7 dniach od jego ogłoszenia, jeżeli żadna ze stron nie złożyła w tym terminie wniosku o sporządzenie pisemnego uzasadnienia), należy niezwłocznie wystąpić do sądu opiekuńczego z wnioskiem o doręczenie odpisu postanowienia ze stwierdzeniem jego prawomocności, a następnie mając przedmiotowe postanowienie, natychmiast udać się do notariusza lub wystąpić do sądu – wydział cywilny, celem złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku.

Jeśli sąd opiekuńczy nie udzieli zgody na odrzucenie spadku – nie należy wpadać w panikę; osoba małoletnia jak i osoba ubezwłasnowolniona będzie dziedziczyć z dobrodziejstwem inwentarza, czyli będzie odpowiadać za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku. Należy wówczas zadbać o sporządzenie wykazu inwentarza lub spisu inwentarza spadku, by w przypadku dochodzenia roszczeń przez wierzycieli powoływać się na przedmiotowy dokument.