Orzeczenie o niezdolności do pracy jest orzeczeniem na cele rentowe. Jego uzyskanie jest jednym z niezbędnych warunków nabycia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy wypłacanej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych.

1. Osoba niepełnosprawna, niespełniająca warunków do uzyskania renty z tytułu niezdolności do pracy, może podjąć starania o uzyskanie orzeczenia o stopniu niepełnosprawności, które jest wydawane na drodze odmiennych zasad (czytaj  Orzekanie o stopniu niepełnosprawności). Orzeczenie o stopniu niepełnosprawności jest orzeczeniem na cele pozarentowe, dzięki któremu można korzystać ze specjalnych przywilejów (np. ulg podatkowych) lub świadczeń z pomocy społecznej.
2. Jeśli osoba zainteresowana posiada orzeczenie o niezdolności do pracy wydane przez lekarza orzecznika ZUS, a chce korzystać z np. odliczeń podatkowych nie musi już starać się o orzeczenie stopnia niepełnosprawności. Orzeczenia wydawane przez ZUS są wystarczające by korzystać z ulg i przywilejów przewidzianych dla osób niepełnosprawnych (dotyczy to również osób, które posiadają orzeczenie nieistniejących już Komisji ds. Inwalidztwa i Zatrudnienia - d. KIZ). Zasadniczo, istniejące regulacje prawne traktują na równi stare orzeczenia KIZ (zachowujące swoją ważność), orzeczenia lekarza orzecznika ZUS o niezdolności do pracy oraz orzeczenia o stopniu niepełnosprawności.
   Ponadto, osoby posiadające orzeczenie lekarza orzecznika ZUS lub stare orzeczenie KIZ mogą zwrócić się do powiatowego zespołu orzekania o stopniu niepełnosprawności o wydanie legitymacji osoby niepełnosprawnej, która staje się obecnie dokumentem powszechnie respektowanym przez organy udzielające świadczeń.

Tryb orzekania o niezdolności do pracy

1. Po złożeniu wniosku o rentę z tytułu niezdolności do pracy, osoba zainteresowana jest wzywana na badanie przez lekarza orzecznika chyba, że jej przybycie do siedziby Oddziału ZUS nie jest możliwe ze względu na stan zdrowia. Wówczas badanie, na uzasadniony wniosek zainteresowanego, jest przeprowadzone w miejscu zamieszkania (pobytu) osoby ubiegającej się o świadczenie.
2. Na podstawie badania lekarz orzecznik wydaje orzeczenie o:

• całkowitej niezdolności do pracy oraz samodzielnej egzystencji (dawna I grupa inwalidzka)
• całkowitej niezdolności do pracy (dawna II grupa inwalidzka)
• częściowej niezdolności do pracy (dawna III grupa inwalidzka)

3. Niezdolność do pracy orzeka się na okres nie dłuższy niż 5 lat, chyba że według wiedzy medycznej nie ma rokowań odzyskania zdolności do pracy przed upływem tego okresu, wówczas niezdolność do pracy orzekana jest na okres dłuższy niż 5 lat.
4. Jeżeli osobie uprawnionej do renty z tytułu niezdolności do pracy przez okres co najmniej ostatnich 5 lat poprzedzających dzień badania lekarskiego brakuje mniej niż 5 lat do osiągnięcia wieku emerytalnego, tj. 60 lat dla kobiety i 65 lat dla mężczyzny, w przypadku dalszego stwierdzenia niezdolności do pracy orzeka się niezdolność do pracy na okres do dnia osiągnięcia tego wieku.
5. Lekarz orzecznik ZUS może również wydać orzeczenie na podstawie dokumentacji medycznej bez przeprowadzenia badania. Orzeczenie lekarza orzecznika ZUS doręcza się zainteresowanemu osobiście lub za pośrednictwem poczty.
6. Od decyzji lekarza orzecznika zgodnie z zawartym w niej pouczeniem przysługuje sprzeciw do komisji lekarskiej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, w ciągu 14 dni od dnia doręczenia tego orzeczenia. Orzeczenie lekarza orzecznika, do którego nie wniesiono sprzeciwu albo orzeczenie komisji lekarskiej, stanowi podstawę do wydania decyzji o uprawnieniach do renty. Od decyzji o uprawnieniach do renty przysługuje odwołanie, zgodnie z zawartym w niej pouczeniem, do okręgowego sądu pracy i ubezpieczeń społecznych. Jeśli w odwołaniu od decyzji rentowej do sądu kwestionuje się orzeczenie lekarza orzecznika ZUS, a nie zgłoszono do niego wcześniej sprzeciwu do komisji lekarskiej sąd odrzuci takie odwołanie, chyba, że będę istnieć przesłanki do przywrócenia terminu do wniesienia sprzeciwu do komisji lekarskiej.

Przedłużenie ważności orzeczeń i prawa do świadczeń z powodu stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii COVID-19

Orzeczenie o:

• częściowej niezdolności do pracy,
• całkowitej niezdolności do pracy,
• całkowitej niezdolności do pracy i niezdolności do samodzielnej egzystencji,
• niezdolności do samodzielnej egzystencji

którego ważność upływa w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii albo w okresie 30 dni następujących po ich odwołaniu, zachowuje ważność przez okres kolejnych 3 miesięcy od dnia upływu terminu jego ważności, w przypadku złożenia wniosku o ustalenie uprawnień do świadczenia na dalszy okres przed upływem terminu ważności tego orzeczenia.

Na powyższych zasadach zachowują również ważność orzeczenia, których termin ważności upłynął przed dniem 8 marca 2020 roku, jeśli wniosek o ustalenie uprawnień do świadczenia na dalszy okres został złożony przed upływem terminu ważności tego orzeczenia i nowe orzeczenie nie zostało wydane przed dniem 8 marca 2020 roku.

Prawo do świadczeń uzależnionych od stwierdzenia niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji ulega wydłużeniu do końca miesiąca kalendarzowego, w którym upłynie wydłużony termin ważności tego orzeczenia, bez konieczności wydania w tej sprawie decyzji.

Jeżeli w wyniku późniejszego wydania orzeczenia okaże się, że w okresie, w którym nastąpiło wydłużenie prawa do świadczenia, przysługiwało prawo do tego świadczenia w wyższej wysokości, świadczenie przysługuje w odpowiednio podwyższonej wysokości od miesiąca, w którym powstało prawo do jego podwyższenia.

Z praktyki Ośrodka Poradnictwa SPES

Nie zawsze orzeczenie lekarza orzecznika ZUS stwierdzające niezdolność do pracy może być potraktowane przez ubezpieczonego jako orzeczenie jednoznacznie korzystne, które nie wymaga wniesienia sprzeciwu do komisji lekarskiej ZUS -  istotne jest również, na jaką datę lekarz orzecznik ustalił powstanie niezdolności do pracy bądź  czy jest to niezdolność częściowa lub całkowita. Jeśli dopiero z decyzji odmawiającej renty ubezpieczony dowiedział się, że data powstania niezdolności do pracy wskazana w orzeczeniu lekarza orzecznika ZUS, lub orzeczenie jedynie częściowej niezdolności do pracy, powoduje brak prawa do renty – może składać sprzeciw od lekarza orzecznika ZUS z wnioskiem o przywrócenie terminu do jego wniesienia, gdyż wniesienie  sprzeciwu po terminie nastąpiło z przyczyn niezależnych od osoby zainteresowanej.

Co do zasady, sąd odrzuca odwołanie w sprawie o świadczenie z ubezpieczeń społecznych, do którego prawo jest uzależnione od stwierdzenia niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji albo stwierdzenia stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, jeżeli podstawę do wydania decyzji stanowi orzeczenie lekarza orzecznika ZUS, a osoba zainteresowana nie wniosła sprzeciwu od tego orzeczenia do komisji lekarskiej ZUS i odwołanie jest oparte wyłącznie na zarzutach dotyczących tego orzeczenia.

Nasz klient ubiegał się o rentę z tytułu niezdolności do pracy. Lekarz orzecznik uznał go za osobę niezdolną do pracy, w związku  z czym klient był przekonany że ZUS przyzna mu prawo do renty. Ku jego zaskoczeniu, ZUS wydał decyzję odmowną, ponieważ biorąc pod uwagę datę ustalenia niezdolności do pracy w orzeczeniu lekarza orzecznika, klient nie miał w ostatnim dziesięcioleciu przed powstaniem niezdolności do pracy zgromadzonych wymaganych w jego sytuacji 5 lat okresów składkowych i nieskładkowych. Klient zgłosił się do nas i dopiero wówczas został uświadomiony, że powinien złożyć sprzeciw od lekarza orzecznika ZUS do komisji lekarskiej, kwestionując datę powstania niezdolności do pracy - na co wcześniej w zupełności nie zwrócił  uwagi.

W związku z tym, z naszą pomocą klient złożył niezwłocznie sprzeciw od orzeczenia lekarza orzecznika ZUS z wnioskiem o przywrócenie terminu do jego wniesienia, wykazując że wniesienie sprzeciwu po terminie nastąpiło z przyczyn od niego niezależnych – pozostawał w błędzie, że orzeczenie lekarza orzecznika ZUS jest dla niego korzystne i dopiero z treści decyzji ZUS odmawiającej renty dowiedział się, że istotna był również przyjęta przez lekarza orzecznika data powstania niezdolności do pracy – a w tym przypadku data ta była nieprawidłowa i wskutek tego ZUS odmówił mu prawa do renty.

ZUS uznał wniosek o przywrócenie terminu za zasadny i klient został skierowany na badanie przez komisję lekarską  ZUS; na podstawie orzeczenia komisji lekarskiej, ZUS ponowne wydał decyzję odmawiającą prawa do renty (komisja nie zmieniła daty powstania niezdolności od pracy)  – jednak klient mógł w tej sytuacji skutecznie wnieść odwołanie od decyzji ZUS do sądu, nie narażając się na odrzucenie odwołania z powodów formalnych (co nastąpiłoby w sytuacji braku sprzeciwu od orzeczenia lekarza orzecznika).  W rezultacie, wskutek złożonego odwołania do sądu i kolejnych badań lekarskich, w wyniku których doszło do zmiany daty powstania u klienta niezdolności do pracy,  ZUS przyznał klientowi prawo do renty.