Jednorazowe odszkodowanie wypłacane przez ZUS przysługuje poszkodowanemu, u którego w wyniku wypadku przy pracy lub choroby zawodowej został orzeczony stały lub długotrwały uszczerbek na zdrowiu. W razie śmierci poszkodowanego odszkodowanie to przysługuje najbliższej rodzinie.

Stały uszczerbek na zdrowiu jest to naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upośledzenie czynności organizmu nierokujące poprawy.

Długotrwały uszczerbek na zdrowiu jest to naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upośledzenie czynności organizmu na okres przekraczający 6 miesięcy, mogące ulec poprawie.

Na wniosek ubezpieczonego – należy go złożyć dopiero po zakończeniu procesu leczenia i rehabilitacji - ZUS dokona oceny stopnia uszczerbku na zdrowiu oraz jego związku z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową.

Ocenę procentowego stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu – w zależności od uszkodzonego organu/rodzaju choroby - zawiera załącznik do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie szczegółowych zasad orzekania o stałym lub długotrwałym uszczerbku na zdrowiu, trybu postępowania przy ustalaniu tego uszczerbku oraz postępowania o wypłatę jednorazowego odszkodowania z dnia 18 grudnia 2002 r. 

Lekarz orzecznik ZUS ustala w orzeczeniu w procentach stopień stałego lub długotrwałego uszczerbku; jeśli poszkodowany nie zgadza się z treścią orzeczenia (np. lekarz nie stwierdził uszczerbku lub stwierdził niewłaściwy procent uszczerbku)  – powinien wnieść sprzeciw do komisji lekarskiej ZUS, w terminie 14 dni od dnia doręczenia orzeczenia lekarza orzecznika ZUS.

Przyznanie lub odmowa przyznania jednorazowego odszkodowania oraz ustalenie jego wysokości następuje w decyzji ZUS; jeśli poszkodowany nie zgadza się z treścią decyzji – gdyż jest decyzja odmowna lub poszkodowany nie zgadza się z ustalonym procentem uszczerbku za zdrowiu, wysokością wyliczonego odszkodowania – przysługuje mu odwołanie do sądu rejonowego – sądu pracy i ubezpieczeń społecznych, w terminie 30 dni od dnia doręczenia decyzji (odwołanie wnosi się za pośrednictwem ZUS) .

Jednorazowe odszkodowanie przysługuje w wysokości 20% przeciętnego wynagrodzenia za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu.  Jeżeli wskutek pogorszenia się stanu zdrowia stały lub długotrwały uszczerbek na zdrowiu będący następstwem wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, który był podstawą przyznania jednorazowego odszkodowania, ulegnie zwiększeniu co najmniej o 10 punktów procentowych, jednorazowe odszkodowanie zwiększa się o 20% przeciętnego wynagrodzenia za każdy procent uszczerbku na zdrowiu przewyższający procent, według którego ustalone było to odszkodowanie.

Jednorazowe odszkodowanie ulega zwiększeniu o kwotę stanowiącą 3,5-krotność przeciętnego wynagrodzenia, jeżeli w stosunku do ubezpieczonego została orzeczona całkowita niezdolność do pracy oraz niezdolność do samodzielnej egzystencji wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, a także jeśli wskutek pogorszenia się stanu zdrowia w następstwie wypadku przy pracy lub choroby zawodowej w stosunku do rencisty została orzeczona całkowita niezdolność do pracy oraz niezdolność do samodzielnej egzystencji.

Dokumenty wymagane w ceku uzyskania jednorazowego odszkodowania:

• wniosek o jednorazowe odszkodowanie
• zaświadczenie o stanie zdrowia OL-9 zawierające m.in. informacje o zakończonym procesie leczenia i rehabilitacji, wystawione nie wcześniej niż na miesiąc przed złożeniem wniosku oraz ewentualnie dokumentacja medyczna
• protokół ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy sporządzony przez pracodawcę lub karta wypadku czy też prawomocny wyrok sądu pracy
• decyzja o stwierdzeniu choroby zawodowej wydana przez państwowego inspektora sanitarnego czy też prawomocny wyrok sądu administracyjnego.

Jeśli poszkodowany zmarł w wyniku wypadku przy pracy lub choroby zawodowej - jednorazowe odszkodowanie przysługuje uprawnionej najbliższej rodzinie

Członkami rodziny uprawnionymi do odszkodowania są:

• małżonek (uwaga: odszkodowanie nie przysługuje małżonkowi w przypadku orzeczonej separacji)
• dzieci własne, dzieci drugiego małżonka, dzieci przysposobione oraz przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, w tym również w ramach rodziny zastępczej, spełniające w dniu śmierci ubezpieczonego lub rencisty warunki uzyskania renty rodzinnej
• rodzice, osoby przysposabiające, macocha oraz ojczym, jeżeli w dniu śmierci ubezpieczonego lub rencisty prowadzili z nim wspólne gospodarstwo domowe lub jeżeli ubezpieczony lub rencista bezpośrednio przed śmiercią przyczyniał się do ich utrzymania albo jeżeli ustalone zostało wyrokiem lub ugodą sądową prawo do alimentów z jego strony.

Jeżeli do jednorazowego odszkodowania uprawniony jest tylko jeden członek rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty, przysługuje ono w wysokości:

• 18-krotnego przeciętnego wynagrodzenia, gdy uprawnionymi są małżonek lub dziecko;
• 9-krotnego przeciętnego wynagrodzenia, gdy uprawniony jest inny członek rodziny.

Jeżeli do jednorazowego odszkodowania uprawnieni są równocześnie:

• małżonek i jedno lub więcej dzieci - odszkodowanie przysługuje w wysokości 18-krotnego przeciętnego wynagrodzenia, zwiększonej o 3,5-krotne przeciętne wynagrodzenie, na każde dziecko;
• dwoje lub więcej dzieci - odszkodowanie przysługuje w wysokości 18-krotnego przeciętnego wynagrodzenia,  zwiększonej o 3,5-krotne przeciętne wynagrodzenie, na drugie i każde następne dziecko.

Jeżeli obok małżonka lub dzieci do jednorazowego odszkodowania uprawnieni są równocześnie inni członkowie rodziny, każdemu z nich odszkodowanie przysługuje w wysokości 3,5-krotnego przeciętnego wynagrodzenia, niezależnie od odszkodowania przysługującego małżonkowi lub dzieciom.

Jeżeli do jednorazowego odszkodowania uprawnieni są tylko członkowie rodziny inni niż małżonek lub dzieci, odszkodowanie to przysługuje w wysokości 9-krotnego przeciętnego wynagrodzenia, zwiększonej o 3,5-krotne przeciętne wynagrodzenie, na drugiego i każdego następnego uprawnionego.

Jeśli do jednorazowego odszkodowania uprawniona jest więcej niż jedna osoba - kwotę jednorazowego odszkodowania dzieli się w równych częściach między uprawnionych, według powyższych zasad.

Dokumenty niezbędne do ustalenia prawa do jednorazowego odszkodowania po zmarłym (oprócz dokumentów potwierdzających, że poszkodowany zmarł w wyniku wypadku przy pracy lub choroby zawodowej):

• wniosek o jednorazowe odszkodowanie
• dokument stwierdzający datę urodzenia i datę zgonu osoby, po której ma być przyznane jednorazowe odszkodowanie
• dokument potwierdzający stopień pokrewieństwa (powinowactwa) z osobą zmarłą
• odpis skrócony aktu małżeństwa, jeżeli o świadczenie ubiega się wdowa lub wdowiec
• zaświadczenie o stanie zdrowia dziecka, wystawione przez lekarza prowadzącego leczenie, jeżeli przyznanie odszkodowania uzależnione jest od ustalenia niezdolności do pracy
• zaświadczenie o uczęszczaniu do szkoły, jeżeli dziecko ukończyło 16 lat
• dokument o ustaleniu prawa do alimentów na podstawie wyroku sądu lub ugody w odniesieniu do rodziców, osoby przysposabiającej, macochy, ojczyma (jeżeli nie pozostawali we wspólnym gospodarstwie lub osoba zmarła nie przyczyniała się do ich utrzymania).