Specjalny zasiłek opiekuńczy jest świadczeniem pieniężnym, o które mogły  ubiegać się osoby, na których ciąży obowiązek alimentacyjny, a także małżonkowie jeżeli rezygnują lub nie podejmują zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania stałej opieki nad najbliższą poważnie niepełnosprawną osobą. Poniższe opracowanie dotyczy stanu prawnego obowiązującego do dnia 31 grudnia 2023 r.

Z dniem 1 stycznia 2024 r. weszła w życie ustawa o świadczeniu wspierającym, która wykreśliła specjalny zasiłek opiekuńczy z katalogu świadczeń dostępnych opiekunom.

W sprawach o specjalny zasiłek opiekuńczy, do którego prawo powstało do dnia 31 grudnia 2023 r., stosuje się przepisy dotychczasowe. Opiekunowie, którzy przed 1 stycznia 2024 r. mieli przyznane  prawo  do specjalnego zasiłku opiekuńczego bądź prawo to zostało przyznane po 1 stycznia 2024 r. na dotychczasowych zasadach, zachowują prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego na zasadach obowiązujących do dnia 31 grudnia 2023 r., nie dłużej jednak niż do końca okresu, na który prawo zostało przyznane. Warunkiem zachowania prawa do zasiłku jest złożenie wniosku o nowe orzeczenie o stopniu niepełnosprawności albo o niepełnosprawności w terminie 3 miesięcy od dnia następującego po dniu, w którym upłynął termin ważności dotychczasowego orzeczenia o stopniu niepełnosprawności albo orzeczenia o niepełnosprawności, a następnie złożenie wniosku o ustalenie prawa do specjalnego zasiłku opiekuńczego.

Wypłata specjalnego zasiłku opiekuńczego zostanie natomiast wstrzymana, jeżeli osoba wymagająca opieki lub osoba uprawniona do jej reprezentowania złożyła wniosek o ustalenie prawa do świadczenia wspierającego. Więcej na ten temat w opracowaniu dotyczącym świadczenia wspierającego.

Kiedy przysługuje specjalny zasiłek opiekuńczy?

W przeciwieństwie do kryteriów uprawniających do przyznania świadczenia pielęgnacyjnego, specjalny zasiłek opiekuńczy jest przyznawany bez względu na datę powstania niepełnosprawności. Osoba wymagająca opieki powinna legitymować się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji. Specjalny zasiłek opiekuńczy  jest natomiast uzależniony od dochodu rodziny osoby sprawującej opiekę oraz rodziny osoby wymagającej opieki.

Przedłużenie ważności orzeczeń w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii COVID-19 – patrz dział Ogólne zasady orzekania o niepełnosprawności

Specjalny zasiłek opiekuńczy przysługuje, jeżeli łączny dochód tych rodzin w przeliczeniu na osobę nie przekracza kwoty 764 zł.

Od dnia  1 listopada 2018 r. wysokość świadczenia wynosi 620 zł miesięcznie.  

W przypadku gdy łączny dochód rodziny osoby sprawującej opiekę oraz rodziny osoby wymagającej opieki, w przeliczeniu na osobę, przekracza kwotę uprawniającą daną osobę do specjalnego zasiłku opiekuńczego o kwotę niższą lub równą kwocie odpowiadającej najniższemu zasiłkowi rodzinnemu przysługującemu w okresie, na który jest ustalany, specjalny zasiłek opiekuńczy przysługuje, jeżeli przysługiwał w poprzednim okresie zasiłkowym. W przypadku przekroczenia dochodu w kolejnym roku kalendarzowym specjalny zasiłek opiekuńczy nie przysługuje.

W razie zbiegu uprawnień do świadczenia pielęgnacyjnego lub specjalnego zasiłku opiekuńczego przysługującego więcej niż jednej osobie sprawującej opiekę nad osobą lub osobami wymagającymi opieki przyznaje się tylko jedno świadczenie osobie, która pierwsza złożyła wniosek.

Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego 

Konsekwencją orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 21 października 2014 r. jest konieczność wprowadzenia zmian w zakresie przyznawania świadczeń dla opiekunów osób z niepełnosprawnością. 

Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia  21 października 2014 r., sygn. akt: K 38/13 stwierdził, że art. 17 ust. 1b ustawy o świadczeniach rodzinnych w zakresie, w jakim różnicuje prawo do świadczenia pielęgnacyjnego osób sprawujących opiekę nad dorosłą osobą niepełnosprawną ze względu na moment powstania niepełnosprawności, jest niezgodny z art. 32 ust. 1 Konstytucji.  

W praktyce oznacza to, iż opiekunowie dorosłych osób niepełnosprawnych mają możliwość ubiegania się o świadczenie pielęgnacyjne, które jest  bardziej korzystne niż specjalny zasiłek opiekuńczy. Więcej informacji na ten temat publikujemy w dziale świadczenie pielęgnacyjne, gdy omawiamy rozstrzygnięcia  sądowe istotne dla możliwości ubiegania się o świadczenie pielęgnacyjne w szczególnych sytuacjach, w których zgodnie z zapisami ustawy świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje.

Kiedy specjalny zasiłek opiekuńczy nie przysługuje?

Specjalny zasiłek opiekuńczy nie przysługuje jeżeli:

• osoba sprawująca opiekę:
  • legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności,

  • ma ustalone prawo do emerytury, renty, renty rodzinnej z tytułu śmierci małżonka przyznanej w przypadku zbiegu prawa do renty rodzinnej i innego świadczenia emerytalno-rentowego, renty socjalnej, zasiłku stałego, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego lub rodzicielskiego świadczenia uzupełniającego,

  • ma ustalone prawo do świadczenia pielęgnacyjnego, specjalnego zasiłku pielęgnacyjnego lub zasiłku dla opiekuna, o którym mowa w ustawie z dnia 04 kwietnia 2014 r. o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów,
• osoba wymagająca opieki:
  • została umieszczona w rodzinie zastępczej, z wyjątkiem rodziny zastępczej spokrewnionej z dzieckiem, w rodzinnym domu dziecka albo, w związku z koniecznością kształcenia, rewalidacji lub rehabilitacji w placówce zapewniającej całodobową opiekę, w tym w specjalnym ośrodku szkolno-wychowawczym i korzysta w niej z całodobowej opieki przez więcej niż 5 dni w tygodniu, z wyjątkiem zakładów opieki zdrowotnej,
• na osobę wymagającą opieki:
  • inna osoba ma ustalone prawo do wcześniejszej emerytury,
  • jest ustalone prawo do dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego, prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego, prawo do świadczenia, pielęgnacyjnego, lub prawo do zasiłku dla opiekuna, o którym mowa w ustawie z dnia 04 kwietnia 2014 r. o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów,
  • inna osoba jest uprawniona za granicą do świadczenia na pokrycie wydatków związanych z opieką, chyba że przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej.

Dzięki zmianie przepisów, która weszła w życie z początkiem 2017 roku pobieranie świadczenia pielęgnacyjnego, specjalnego zasiłku opiekuńczego lub zasiłku dla opiekuna przez innego członka rodziny osoby uprawnionej do specjalnego zasiłku opiekuńczego nie jest już przeszkodą do pobierania tego świadczenia. Oznacza to, iż od 1 stycznia 2017 r. prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego przysługuje  opiekunowi, który nie podejmuje bądź rezygnuje z zatrudnienia w związku z koniecznością sprawowania opieki nad niepełnosprawnym członkiem rodziny także w przypadku, gdy drugi z opiekunów ma już ustalone prawo do świadczenia pielęgnacyjnego, specjalnego zasiłku opiekuńczego lub zasiłku dla opiekuna na inną osobę w rodzinie. Ustawodawca dostosował w ten sposób system prawa do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 18 listopada 2014 r. (sygn. akt SK 7/11). 

Prawo do zasiłku dla bezrobotnych i świadczenia przedemerytalnego

Osoby, które pobierały specjalny zasiłek opiekuńczy - po śmierci osoby nad którą sprawowały opiekę mogą ubiegać się o zasiłek dla bezrobotnych lub świadczenie przedemerytalne. Były opiekun może, po zarejestrowaniu się w urzędzie pracy, starać się o zasiłek dla bezrobotnych, o ile udowodni, że otrzymywał specjalny zasiłek opiekuńczy przez minimum rok w ciągu 18 miesięcy poprzedzających rejestrację w urzędzie.

Po zaprzestaniu pobierania zasiłku dla bezrobotnych były opiekun może otrzymać świadczenie przedemerytalne, jeśli będzie miał do dnia w którym ustało prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego skończone 55 lat w przypadku kobiety lub 60 lat w przypadku mężczyzny oraz będzie legitymował się wynoszącym 20 lat dla kobiety lub 25 lat dla mężczyzny okresem odprowadzania składek emerytalnych. Warunkiem jest też pobieranie specjalnego zasiłku opiekuńczego przez minimum rok oraz zgłoszenie się do urzędu pracy w terminie do 60 dni od dnia utraty prawa do świadczenia.